Menu

Kapittels

11 februari 2024

Het is bijna vastentijd, de gunstige tijd om de relatie met God en met elkaar te zuiveren. Benedictus spoort ons aan in RB 49. Eigenlijk, stelt hij, moet het leven van de monnik altijd zijn zoals in de veertigdagentijd. Maar ja, dat is voor de meeste monniken een onhaalbaar ideaal. Laten we dan tenminste in deze veertig dagen leven zoals het zou moeten.

Daar zijn we nu. Het kan zijn dat we vol vertrouwen en met goede moed deze kans tot bekering aangrijpen. Maar het kan ook zijn dat we minder enthousiast de vastentijd tegemoet gaan. We denken na over vastenpuntjes, maar misschien zien we al voor ons hoe we aan het eind van de vastentijd weer zullen moeten constateren dat het zelfs niet gelukt is in een korte periode van veertig dagen om ons eraan te houden. We kijken naar al onze nalatigheden die we in deze dagen mogen uitwissen, en we worden lichtelijk wanhopig omdat we niet weten waar te beginnen.

Net op dit moment klinken Jezus’ woorden tot de melaatse: ‘Ik wil, word rein.’ Alsof Hij ons eraan herinneren wil dat de vastentijd niet een project is dat wij moeten voltooien. Het is niet een examen dat we voor Hem moeten afleggen, een inspanning die we moeten doen om bij Hem te mogen komen. Hij is al lang bij ons en zijn verlangen is in ons aan het werk als we zo goed en zo kwaad als het gaat werken aan onze bekering. De relatie met God en met elkaar zuiveren is niet iets dat we alleen moeten doen.

Jezus raakt de melaatse aan en zegt: ‘Ik wil, word rein.’ Hij blijft niet op een afstand. Dat had Hij gerust kunnen doen. De knecht van de honderdman, het dochtertje van de Syrofenicische vrouw … die heeft hij allemaal op afstand genezen. Maar juist deze melaatse raakt Hij aan, nog voordat Hij iets zegt. Hij wordt zelf onrein met de man die hem om genezing smeekt, in een diepe solidariteit. En dan pas volgen de woorden: ‘word rein’, waarop de melaatsheid verdwijnt. De melaatse kan vrij verder gaan. Hij hoeft niet meer buiten de gemeenschap te blijven, hij mag weer overal komen. Maar Jezus kan na deze genezing niet meer openlijk in de stad komen en verblijft buiten op eenzame plaatsen, daar waar de melaatse zich moest ophouden.

De vastentijd heeft wel iets van een grote voorjaarsschoonmaak, nu niet van het huis maar van ons monastieke leven. En met die beelden van reinigen en zuiveren klopt dat ook wel. Maar wie is Jezus bij deze grote schoonmaak? Is Hij de Gast die we aan het eind met Pasen in ons propere huis mogen ontvangen? Nee, zegt het verhaal van deze zondag. Hij is Degene die in een werkschort en met emmer en dweil in ons huis met ons aan het werk is. Hij wordt er smerig van, maar Hij heeft er plezier in om alles op orde te brengen. Met dat beeld voor ogen kan ieder uit eigen beweging en met de vreugde van de Heilige Geest aan God iets aanbieden dat boven de maat van zijn verplichting uitgaat. Samen de poets doen heeft iets inspirerends. In vertrouwen op de Heer die niet terugschrikt voor de rommel in ons huis, maar die ons aanraakt en dichtbij ons knielt om de vloer te boenen, kunnen we met vreugde ons naar Hem toekeren.

Laten we in de komende vastentijd niet vergeten dat Hij verlangt naar onze genezing en naast ons staat en ons aanraakt nog voor wij genezen zijn.

4 februari 2024

‘Een loflied voor de Heer … die geneest de gebrokenen van hart’, zingen we meteen na de eerste lezing uit Job. Ja, dat klopt, maar dat is niet waar Job was op dat moment, en ik betwijfel of die woorden hem geholpen zouden hebben. Elifaz heeft al geprobeerd hem te troosten met zijn uitspraak:

‘Kastijding van de Almachtige is de mens een zegen;

wijs dan ook zijn straffende hand niet af.

Hij wondt, maar verbindt ook,

slaat, maar heelt eveneens.’

Maar Job heeft daarin geen troost gehoord. Is hij dan een speelbal van de Almachtige, dat Die hem kan breken en helen? Hoe kun je zo’n God vertrouwen? God slaat niet willekeurig, zegt Elifaz. Het is vanwege onze zonden dat we geslagen worden. Maar dat kan Job niet aanvaarden. Zijn bezit is geroofd, zijn kinderen zijn gedood, zijn lijf is overdekt met vuil en wormen, van top tot teen etter en kloven – dat is het vers dat uit de eerste lezing is weggelaten – en dat zou een rechtvaardige straf zijn, daar zou Gods licht in te herkennen zijn? Job weigert. Hij kan onmogelijk dat licht zien in zijn lot. Hij weet dat hij onschuldig is, dat hij niet één of andere verborgen zware zonde op zijn geweten heeft die zijn lot als een rechtvaardige straf kan verklaren. De Zonne der gerechtigheid is verduisterd en hij protesteert. Zijn vrouw heeft het opgegeven: ‘Wat houd je nog vast aan zo’n God? Zeg Hem vaarwel en sterf.’ Maar Job wordt verscheurd door de tegenstelling tussen zijn vertrouwen in God en de ervaring van zijn lijden, en wil geen van beide ontkennen. Hij kan Gods licht en het lot niet rijmen, maar hij zal noch het licht voor onzin verklaren, noch het lot voor minder erg.[1] Hij klaagt en roept God ter verantwoording. Zijn enige hoop is recht te vinden bij God. Hij gaat bij God in beroep tegen God.

We lezen vandaag maar 6 verzen uit het boek Job, maar eigenlijk zouden we het hele boek mogen lezen, en mee klagen en protesteren met Job in een wereld waar onschuldigen lijden onder wreed geweld, waar vluchtelingen huis en haard en familie verliezen, waar mensen omkomen van honger. Als Jezus in Kafarnaüm  de schoonmoeder van Simon genezen heeft, brengen de mensen allen die lijdend of bezeten waren naar Hem toe en heel de stad stroomde voor de deur samen. Het is alsof allen het lijden kennen en roepen om verlossing.

Is dan de genezing die Jezus brengt het antwoord? Hij heeft er velen genezen, maar dat was toen op die dag in een klein stadje in Galilea. Voor de Job die vandaag zijn kinderen verloren heeft door oorlogsgeweld en wiens huis in puin ligt, brengt dat geen verlichting.

Wat betekent dan die genezing die Jezus gebracht heeft? Misschien is het eerder een teken, een straaltje van het licht van God. Wie is Hij als de wereld er zo uitziet als ze vandaag is? Hij is God, en we kunnen Hem niet in een theorie stoppen, niet een leer van rechtvaardigheid op Hem plakken. We kunnen wel met Job roepen naar Hem, vloeken als het moet, ondanks alles blijven vertrouwen en hopen op Hem die we niet begrijpen, maar die zijn licht toont in het gelaat van Jezus, in een ervaring van genezing en van redding, zoals in Kafarnaüm. Maar ook in het duister van Golgotha, waar de Zoon van God zelf, met Job en met heel onze wereld roept: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten?’ Jezus zelf woont in die woorden, en ze zijn niet zijn laatste woorden. Hij neemt ons bij de hand door die klacht heen naar de morgen van de opstanding. En de hoop die Job voelt, ook al wijst alles op het tegendeel en brengt zijn lijden hem tot in de afgrond van het menselijk bestaan, doet hem zeggen: ‘Ik weet, ik ben er zeker van: mijn verlosser leeft.’  

Moge dat ons vertrouwen en ons gebed zijn voor onze wereld vandaag.

[1] K.H. Miskotte, Antwoord uit het onweer, p.116

21 januari 2024

Vorige week hoorden we hoe Andreas en een andere leerling van Johannes de Doper Jezus achterna gingen, toen Johannes Hem had aangeduid als het Lam Gods. De beweging ging van hen uit, van hun zoeken en verlangen, en Jezus liet zich aanspreken en nodigde hen uit om bij Hem te komen kijken.

Vandaag is het andersom. Nu gaat het initiatief van Jezus uit. Simon en Andreas zijn aan het werk. Ze zijn bezig het net uit te werpen in het meer, als Jezus langs komt. Hij ziet hen en roept: ‘Kom, volg Mij.’ Simon en Andreas laten terstond hun netten in de steek en volgen Hem, net als even later Jakobus en Johannes.

Het zijn twee aspecten van roeping en de meesten van ons zullen in hun eigen levensverhaal ze allebei wel herkennen: Degene naar Wie je op zoek bent, naar Wie je ten diepste verlangt, is ook Degene die je leven overhoop gooit en die de gewone gang van zaken verstoort.

Aan de ene kant is er een verlangen naar de Messias, naar de Verlosser, die ons bevrijden kan uit onze onmacht, onze angst en onze schuld. Iedere morgen in de Lofzang van Zacharias zingen we van de vervulling van dat verlangen: de Heer heeft ons bezocht en verlost. Het is de vervulling van wat de profeten voorzegd hebben: een Redder om ons te redden uit de macht van de vijanden. Het is de vervulling van de belofte aan de vaderen: Iemand die ons bevrijd om de Heer te dienen zonder vrees, heilig en rechtvaardig wandelend voor zijn aanschijn. En het is de vervulling van de boodschap van Johannes de Doper: vergeving van onze zonden, van alles wat een muur opwerpt tussen God en ons.

Dat is het ene aspect van roeping: een verlangen naar iets wat ons te boven gaat, naar Iemand die de onrust van ons hart kan stillen. ‘Onrustig is ons hart, totdat het rust vindt in U.’ Een ingeschapen onrust die we met een geboorteverjaardag kunnen vieren. Het andere aspect vieren we met een professieverjaardag: de roeping van de andere kant om Jezus te volgen naar het onbekende. Je leven wordt overhoop gegooid. Simon en Andreas waren vissers. En nu? Vissers van mensen zullen ze worden, zegt Jezus. Daar bestaat niet een duidelijke beschrijving van. Mensen opvissen, dat is wat Jezus deed op duizend en één manieren: door te genezen, door boze geesten uit te drijven, door parabels te vertellen, door tegen te spreken, door bij iemand te komen eten, door … noem maar op, en tenslotte door te sterven op het kruis. ‘Volg Mij; Ik zal maken dat gij vissers van mensen wordt.’ Jezus volgen brengt je in verbinding met alle andere mensen. In deze week van de eenheid staat de parabel van de barmhartige Samaritaan centraal met de vraag ‘Wie is mijn naaste?’ En het antwoord van Jezus laat zien dat de grens tussen wie nog wel en wie niet meer mijn naaste is, niet in de ander zit, maar van mijzelf afhangt. Van wie ben jij naaste?

Mensen opvissen is de taak waarvoor Jezus leerlingen roept. Het is zijn diepste verlangen waarvoor Hij mens werd. Ons verlangen naar Hem wordt ondergedompeld in zijn grote verlangen naar ons, en we gaan mee vissen. Het kan wel eens goed zijn om je af te vragen of wat je zegt en doet je medezuster opvist of haar terugstoot in zee. Hoe spreek je tegen de ander? Hoe spreek je over de ander? Vissen is wat Jezus van ons verlangt, verbinding maken, de ander erbij halen, mensen bevrijden.

In de eerste lezing is de visvangst overweldigend. Jona is nog maar voor één derde de stad Ninevé binnengegaan en heel de stad bekeert zich. We horen helaas maar een klein stukje van het verhaal. Er staat in de verzen die weggeknipt zijn iets heel intrigerends. De koning van Ninevé kondigt een vasten af voor mensen en dieren. Mensen en dieren moeten boetekleren aantrekken en uit alle macht tot God roepen. Jona vist dus niet alleen mensen op, maar ook dieren. Of de dieren zich ook bekeren moeten of dat hun roepen juist gehoord wordt door God omdat ze onschuldig zijn? Ik denk eerder het laatste. In ieder geval gaat het God niet alleen om de mensen maar om heel zijn schepping.

En het tweede dat niet in het korte stukje dat we lezen naar voren komt, maar wat we allemaal wel weten, is dat Jona niet bepaald een mensenvisser is die van harte zijn taak volbrengt. Tegen zijn wil brengt zijn verkondiging redding voor de stad Ninevé. Daar zit iets troostends in voor ons. We verlangen naar Jezus, we willen Hem volgen, maar op sommige momenten willen we even niet. We sputteren tegen. Verbinding met alle anderen is heel mooi, maar nu wil ik de band even verbreken en vrij zijn van haar. Ik ben boos, of geïrriteerd, of bang, of wat dan ook, en de redding van de ander kan me even niet schelen. Maar Jezus zegt tegen zijn leerlingen: ‘Ik zal u vissers van mensen maken.’ Bij Jona heeft Hij dat gedaan, ondanks al het tegenstreven van Jona zelf. Zo kan Hij het ook bij ons. Als wij het soms af laten weten, kan het nog gebeuren dat er door ons heen iets goeds gebeurt. Uiteindelijk zijn niet wij het die de wereld redden. Hij is de Visser en Hij nodigt ons uit om Hem te volgen, deel van Hem te worden en zo deel te worden van de geredde wereld, van het Koninkrijk van God. Moge Hij steeds meer door ons werken.

14 januari 2024

We hoorden vanmorgen in de vigiliën verschillende namen voor Jezus. Wie is Hij toch? Dat is een goede vraag aan het begin van een nieuw jaar. Wie is Hij, die ons zo aantrekt dat we ons leven helemaal op Hem willen richten?

‘Zie, het Lam Gods’, zegt Johannes de Doper als Jezus voorbij gaat. De dag ervoor heeft hij het uitgebreider gezegd: ‘Zie, het Lam Gods, dat de zonde van de wereld wegneemt’. Nu horen twee van zijn leerlingen het en ze gaan Jezus achterna. Waar zouden ze aan gedacht hebben bij die titel? “Lam Gods” – dat vinden we ook in Jesaja 53, over de lijdende Dienaar van de HEER: Hij was als een lam dat ter slachting wordt geleid. Hij werd gestraft; ons bracht het vrede; en dankzij zijn striemen is er voor ons genezing. Mijn rechtvaardige dienstknecht zal velen rechtvaardig maken, doordat Hij hun zonden draagt. Daarom geef Ik Hem zijn deel. …zo kwam Hij voor de weerspannigen op. Het is een beladen beeld van lijden en verlossing. Om op een afstand te blijven en om aangetrokken te worden. De leerlingen van Johannes zijn gefascineerd en volgen Jezus van op een afstandje. En dan is het Jezus die zich omkeert naar hen toe. En op hun vraag waar Hij verblijft, waar Hij blijft, nodigt Hij hen uit op te komen en te zien, en zij blijven bij Hem de rest van de dag. Komen, zien en bij Hem blijven: woorden die hun verlangen vervullen en die uitdrukken wat leerling zijn betekent, ook al zullen ze op bepaalde momenten wegvluchten en niet blijven.

De eerste persoon die Andreas dan ontmoet is zijn broer Simon en hij vertelt hem onmiddellijk: We hebben de Messias gevonden, de Gezalfde, de Christus, Degene naar Wie we uitkijken, Die ons het Koninkrijk van God zal brengen. De Gezalfde. Wie werden er gezalfd?

In de vaderlezing in de vigiliën legde Athanasius het verband met de profeet die door Mozes voorzegd werd: Uit uw eigen broeders zal de HEER uw God een profeet doen opstaan zoals ik dat ben (Dt 18). Een belofte die open bleef, want het boek Deuteronomium eindigt met: ‘… maar er is in Israël geen profeet meer opgestaan als Mozes’.

Lam Gods, Messias, profeet, en in de eerste lezing vanmorgen uit Kronieken 22 kwam toevallig nog een vierde naam naar voren: Zoon van David. Ik heb dat altijd opgevat als een soort verre afstammeling van David, maar in de manier waarop Salomo hier beschreven wordt, klinkt een hoop door die verder gaat dan Salomo. David legt uit aan zijn zoon waarom hij de tempel niet mag bouwen: Mijn zoon, ikzelf had het voornemen, een huis te bouwen voor de naam van de HEER, mijn God. Maar het woord van de HEER werd tot mij gericht: Gij hebt veel bloed vergoten en grote oorlogen gevoerd. Gij moogt voor mijn naam geen huis bouwen, want ge hebt voor mijn aanschijn teveel bloed op aarde vergoten. Zie, u zal een zoon geboren worden; het zal een man zijn die vrede brengt, …

Zoon van David, koning die vrede brengt, shalom.

Wie is Jezus? Hij is het Lam Gods dat de zonden van de wereld wegdraagt. Hij is de Messias, de gezalfde die ons beloofd is. Hij is de profeet als Mozes, die de HEER van aangezicht tot aangezicht kent en Israël bevrijd heeft. Hij is de Zoon van David, de Vredevorst, de Koning van de shalom. Een man van lijden en verzoening en van vrede in heel de rijke en wijde betekenis van het woord. Hij keert zich naar ons om als Hij onze aarzelende voetstappen achter zich hoort, en Hij vraagt: ‘Wat zoek je?’ Wat ik zoek? Bij U te blijven, hoe vreemd de weg die U gaat ook mag zijn.

Kom, en zie, en blijf.

7 januari Driekoningen

De Wijzen uit het Oosten vinden vandaag de pasgeboren Koning. ‘Wijzen’ worden ze genoemd door Mattheüs. Wat is dat voor een wijsheid die hen bij het Kind brengt? En willen ze ons daar ook iets van leren? Zoals zij drie geschenken meebrachten voor het Kind, zo gaan wij drie aspecten van hun wijsheid bekijken.

Ten eerste: misschien zijn ze wijs omdat ze verstand hebben van de sterren. We hebben de laatste tijd weinig gelegenheid gehad om de sterrenhemel te zien met al die bewolking en regen. Maar het zou een spreuk van Salomo kunnen zijn: ‘Kijk naar de sterren en word wijs’. Als je door de dag heen druk bezig bent geweest met allemaal belangrijke dingen, en dan ’s avonds naar buiten gaat en omhoog kijkt, naar de hoge hemel met al die fonkelende lichtjes, dan komt er een rust en een relativering van de dagelijkse zorgen. Je staat klein en verwonderd onder die verre sterren die schenen en blijven schijnen, ver voorbij ons begrip van tijd.

Maar is dat de wijsheid van de Wijzen uit het Oosten? Hun wijsheid is meer dan dat. Zij zien ‘zijn ster’, de ster van de Koning van de Joden. Ze zien aan de hemel een bijzondere ster en ze herkennen hem als de ster die opkomt uit Jakob, zoals Bileam profeteerde; als de stralende morgenster, zoals Christus zichzelf zal noemen in de Openbaring aan Johannes, ook al kenden ze die teksten niet. Het is een wijsheid die open staat om de Koning te herkennen in een ster, om Hem te herkennen en op weg te gaan.

De tweede vorm van wijsheid is hun gebrek aan eigenwijsheid. Ze vertrouwen niet op zichzelf, maar geven zich over aan de ster, die hen verder roept, buiten wat ze zichzelf kunnen voorstellen. Het zou logisch zijn dat de Koning der Joden geboren is in het paleis in Jeruzalem, en daar gaan ze dan ook allereerst naartoe. Maar Hij is er niet. Ze worden naar Bethlehem gestuurd en ze zien weer de ster die voor hen uitgaat. Vervuld van overgrote vreugde trekken ze verder om het Kind te zoeken. Dan blijft de ster stilstaan boven een huisje. De Wijzen gaan binnen, zonder zich af te vragen of ze zich misschien vergist hebben toen ze dachten dat de ster op de geboorte van een Koning wees. Hun vooropgezette ideeën over wat passend is voor deze Koning, over hoe God zou moeten handelen, zijn als sneeuw voor de zon verdwenen. Ze vertrouwen de ster, niet zichzelf. Ze laten zich leiden door wat groter is dan zijzelf, en zonder aarzelen knielen ze voor een Kind waar weinig bijzonders aan te zien is. Behalve misschien dat Hij ogen als sterren heeft?

De derde wijsheid die de wijzen uit het Oosten ons leren, is aanbidding. ‘Wij zijn gekomen om Hem onze hulde te brengen’, zeggen ze tegen Herodes. Waarom? Hij is nog maar een baby. Toen ze de ster zagen, hadden ze ook tegen elkaar kunnen zeggen: ‘Kijk die ster! De Koning der Joden moet vannacht geboren zijn! Ik ben benieuwd wat we over een jaar of twintig van Hem zullen horen.’ Maar nee, ze gaan onmiddellijk op weg. Ze laten hun huis en werk in de steek om een verre reis te ondernemen die geen enkel nut lijkt te hebben. Knielen voor een Kind, dat nog niets kan doen. Knielen voor een Koning van een ander land. Alleen om Hem te aanbidden, trekken ze de woestijn door. Wordt de wereld daar beter van? Hadden ze hun geschenken, hun tijd en hun energie niet beter kunnen besteden aan de armen in hun eigen land?

De Wijzen laten alles vallen om deze Koning te aanbidden, de Koning die de Redder van de wereld is. Hem geschenken brengen en knielen voor Hem is de diepste zin van ons leven.

Drie Wijzen – dat denkt de traditie toch – en drie wijsheden:

  • Een ster opmerken en herkennen als zíjn ster, de ster van God die mens wordt in onze wereld
  • Eigen wijsheid loslaten
  • Een leven van aanbidding voor de Ene Koning, ook als Hij nog slechts een klein Kind is

Zalig hoogfeest en veel wijsheid gewenst!

31 december 2023

“- weldra komt de nacht.

Tegen het verleden: dank,

tegen de toekomst: ja!”

 

Dat schreef Dag Hammarskjöld bij het begin van het jaar 1953 in zijn dagboek. Het was het jaar waarin hij tot secretaris-generaal van de Verenigde Naties zou worden gekozen.

‘Tegen het verleden: dank, tegen de toekomst: ja!’

Het is vandaag oudejaarsdag. We staan op een drempel, kijken om naar het afgelopen jaar, en kijken vooruit naar het onbekende.

Het is ook het feest van de Heilige Familie met de lezing uit Lucas waarin de pasgeboren Jezus wordt opgedragen in de tempel. Ook als het ware een moment van dankbaarheid en ja zeggen tegen de toekomst. Het Kind wordt aan God opgedragen want het behoort aan Hem toe, en tegelijk nemen Jozef en Maria de zorg op zich met alles wat dat in zal houden, ook als dat betekent dat Maria’s ziel door een zwaard doorboord zal worden.

Het is vandaag een dag om terug te kijken en dankbaar te zijn. Misschien niet zozeer om de goede dingen, de gelukkige uren, de onverdiende voorspoed, al kun je daar zeker dankbaar om zijn. Maar meer nog kunnen we danken dat we niet alleen onze weg hoeven gaan, maar dat Jezus onze weg gegaan is en onze Reisgenoot was in het afgelopen jaar. Soms is dat heel duidelijk en het is goed om dat vast te houden in het bewustzijn, om het nog te weten in tijden dat we het niet voelen. Dankbaarheid omdat we aan Hem toebehoren en Hij ons vasthoudt.

En vannacht vieren we de overgang naar het nieuwe jaar, een stap in het onbekende. ‘Tegen de toekomst: ja!’ Kun je zomaar ja zeggen tegen een toekomst die je niet kent?

Ik las een tijdje geleden aan artikel van Miskotte over zuivere moed en ik zal er wat uit voorlezen:

Een christen zegt niet, dat het bestaan goed is, omdat hij het goed vindt; hij zegt niet, dat het bestaan slecht is, omdat hij het slecht vindt. “God zag al hetgeen Hij gemaakt had en zie, het was zéér goed!” dat werd hem gezegd en hij heeft het gehoord. God spreekt: “Zie, Ik maak alle dingen nieuw!” – en dit spreken heeft hem getroffen als openbaring, als zelfmededeling van de Vader … Daarom verlangt hij naar de hemel en vreest de poorten van de dood door te gaan; daarom strekt hij zich uit naar de jongste Dag en huivert in en met de wereld voor de weeën die voorafgaan; daarom handelt hij niet met de moed der idealisten noch met de moed der vertwijfelden, maar met een zuivere moed, met de moed der kinderen. Kinderen immers zijn óf zo, dat ze geen gevaren zien óf zo, dat ze bij elk gevaar, dat zichtbaar wordt, grijpen naar de hand, de arm, het kleed, de nabijheid van moeder of vader. Ze hebben geen houding dan die van de grenzeloze moed er argeloos op uit te gaan èn de simpele moed zich, argeloos, prijs te geven aan die Ene, die mét hen staat tégen de wereld, zodra deze dreigend wordt. …

Ze hebben geen eigen basis en geen eigen plan en geen eigen doel, ook al zouden ze als politicus of econoom of beleidsmaker een basis, doel en plan aanvaarden en benutten. … Ze hebben in plaats van een basis een huis, in plaats van een doel een belofte en in plaats van een plan een gebod![1]

Geen theorie of wereldbeschouwing als basis, maar een thuis bij de Heer, huisgenoten van God en burgers van het Rijk der hemelen in wat voor rijk we hier op aarde ook wonen. En niet een doel waar we naar toe moeten werken, maar een belofte waar we op vertrouwen kunnen; en meewerken natuurlijk, maar wetend dat ons slagen en falen de belofte niet verhinderen kan. In plaats van een plan een gebod. Dat maakt het leven eenvoudig. We hoeven niet een tactiek uit te stippelen om een doel te bereiken. Allereerst is er het gebod en ons leven mag een antwoord worden op het dubbelgebod van de liefde.

Laten we dan met Maria ja zeggen tegen de toekomst, tegen het nieuwe jaar in vertrouwen op de Heer die in onze wereld gekomen is en ons meeneemt naar de Vader.

Dank voor uw nabijheid in het afgelopen jaar.

En: Ja, mij geschiede naar uw Woord ook in het jaar dat komt.

[1] K.H.Miskotte, In de Waagschaal VW I, p.90

2e Kerstdag, H.Stefanus

Als we de kerk binnenkomen en in het midden buigen voor het Allerheiligste, ligt hier voor het altaar het kindje Jezus met open armpjes en het glimlacht naar ons. Alsof er niets aan de hand is. Alsof er geen kwaad bestaat en het vol vertrouwen de wereld kan omarmen.

Maar als er iemand is die het kwaad ziet zoals het is, dan is het juist dit Kind. Het is omdat Jezus het ziet, dat Hij gekomen is. Hij, de Zoon van God, is afgedaald in de modderpoel van onze wereld, niet per ongeluk, als een verdwaald brokje goedheid en tederheid, maar om deze wereld te omarmen en te redden. Hij weet heel goed wat Hij doet. Wij zijn degenen van wie Hij zeggen zal: ‘Ze weten niet wat ze doen.’

Als God komt om de wereld te redden van zonde en doodsheid, om ons te bevrijden van het kwaad, dan komt Hij niet met een leger van engelen om eens even orde op zaken te stellen. Een leger van engelen was er wel eventjes bij de geboorte van het Kind, maar ze hadden geen wapens bij zich om een einde te maken aan onderdrukking en alle kwaad. Ze zongen zomaar ‘Vrede op aarde’ en de enigen die het gehoord hebben, waren enkele herders. God komt als een Kind zonder macht. En het is zo dat we Hem in ons leven ook in deze tijd ontmoeten. We komen Hem niet tegen vanuit rijke mogelijkheden, bij voor de hand liggende verwachtingen en op de vleugels van optimisme, maar juist daar waar niets is, waar alles de andere kant op wijst, en waar de onmacht ons overspoelt. Zo schrijft Stefan Paas in een boek over wat heil en redding betekenen in deze tijd. Onze mogelijkheden zullen het heil niet brengen. En als wij denken: ‘Nu gaat het de goede kant op. Op deze manier zal het lukken’, dan gebeurt er iets onverwachts en we struikelen.

Gods heil blijft op afstand wanneer wij onszelf handhaven, koste wat kost sterk en “in control” willen zijn, anderen op afstand oordelen, een houding aannemen van beheersen en overheersen, of in de concurrentiestand schieten. En Gods heil krijgt ruimte waar we de controle kwijtraken, schrikken van onszelf, degene op wie wij eerst neerkeken “uitnemender achten dan onszelf”, machteloos en hulpeloos worden, meer bezig zijn met te dienen dan gediend te worden.[1]

Stefanus had weinig reden tot optimisme toen een groep mensen met hem begon te redetwisten. Zijn woorden van leven maakten hen alleen maar woedend en ze dreigen hem kwaad te doen. In die situatie van onmacht kijkt hij op naar de hemel en ziet Gods heerlijkheid en Jezus staande aan Gods rechterhand. Helpt dat? Wordt hij gered van degenen die hem willen doden? Waar is het heil van God nu?

Misschien kijk ik naar de verkeerde kant. Stefanus wordt gestenigd en sterft. Hij geeft zijn geest aan Jezus, wat ook redding is. Maar er is een ruimere redding. Gods Zoon is niet mens geworden voor de enkeling die het goed doet, voor de rechtvaardigen. Hij is gekomen voor de zondaars. En als Stefanus de hemel geopend gezien heeft en Jezus hem nabij is, kan hij bidden: ‘Heer, reken hun deze zonde niet aan.’ Het zijn de geweldplegers die gered moeten worden. Om hen, om ons tot bekering te brengen is Gods liefde tastbaar op aarde verschenen in het kleine Kind Jezus, in een man die sterft aan het kruis zonder op te houden te beminnen.

Het Kindje hier voor het altaar houdt de armen wijd open. Hij weet wat Hij doet en wij mogen meedoen.

Moge Hij ons zijn glimlach schenken.

 

[1] Stefan Paas, Vrede op aarde : Over heil en redding in deze tijd, Utrecht 2023, p.42

4e advent, 24 december 2023

De vierde adventsweek duurt dit jaar maar één dag. En als we even vergeten dat bijbels gezien een dag begint met de avond, dan lijkt het zelfs korter dan een dag: vanavond al de eerste vespers van Kerst. De dingen beginnen door elkaar te lopen. Gisteren hebben we de kerstboom gezet, maar de adventskrans staat er ook nog, en ik kijk sinds gisterenavond steeds intens naar de vierde kaars die maar zo kort zal branden. Vandaag kondigt de engel Gabriël Maria aan dat ze zwanger zal worden en vannacht wordt het Kind geboren. Zwangerschap en geboorte vallen samen, verlangen en vervulling lopen door elkaar heen.

Maar misschien is dat nog niet zo gek. In ons eigen leven is het net zo. Origenes zei al: ‘Wat heb je eraan dat Christus eens in het vlees gekomen is, als Hij niet ook in jouw ziel komt?’ en: ‘Laten we bidden dat zijn komst dagelijks voor ons gebeurt zodat we kunnen zeggen: Niet ik, maar Christus leeft in mij.’[1] Christus wil geboren worden in ons. Hij is geboren in ons en dat is de Kerstvreugde van iedere dag. En tegelijkertijd blijft het een zwangerschap, en soms zelfs enkel een bede om een zwangerschap, een bede om een onmogelijke zwangerschap waar Gabriël ons verzekert dat bij God niets onmogelijk is.

‘Verheug u, begenadigde, de Heer is met u’, zegt Gabriël tegen Maria als hij zomaar bij haar binnen stapt. Maria schrikt. Waarvan? Ik zou denken dat ze kan schrikken van de engel, van een onbekende die haar keuken in komt en haar aanspreekt. Maar nee, dat staat er niet. ‘Zij schrok van dat woord’. En dat terwijl de engel spreekt over vreugde, over genade en over Gods betrokkenheid bij haar. Moet je daarvan schrikken?

De Heer is met ons, Immanuel – ja, dat is een blijde boodschap en tegelijk ook iets om van te schrikken. ‘Heer, ga van mij weg want ik ben een zondig mens’, zegt Petrus als Jezus van zijn boot gebruik heeft gemaakt om de mensen toe te spreken en hij vervolgens zoveel vis vangt dat de netten bijna scheuren. Maar Jezus gaat niet weg. Hij roept Petrus juist om Hem te volgen en Hij verandert zijn leven. Petrus zal een visser van mensen worden. Niet wat hij zelf gedacht had, en ook geen gemakkelijk en veilig leven, maar zou Petrus uiteindelijk iets anders verlangd hebben? ‘Gij alleen hebt woorden van eeuwig leven.’ Immanuel, de Heer is met ons, – dat is genade en vreugde op een manier die we ons nooit hadden kunnen voorstellen, dat is een ongedachte toekomst, dat is een Liefde waarover we steeds weer struikelen, waarvoor we altijd te klein zijn en die ons toch nooit laat vallen. Ons leven wordt er niet gemakkelijker door. Leed en pijn en verdriet worden niet op wonderbaarlijke wijze opgelost. Maar dieper dan alles wat we zouden kunnen wensen, is dat de vervulling van ons verlangen.

‘De heilige Geest zal over u komen en de kracht van de Allerhoogste zal u overschaduwen’, zegt de engel tegen Maria. En Jezus belooft zijn leerlingen: ‘Ik zend tot u wat door mijn Vader beloofd is; blijft dus in de stad totdat gij uit den hoge met kracht zult zijn toegerust.’ En wij staan op deze advent- en kerstzondag verlangend dat Christus geboren wordt in ons, dat Hij groeit in ons:

Laat de Zoon van God in je groeien,

want Hij is in jou gevormd.

Laat Hij onmetelijk in je worden,

en moge Hij voor jou een glimlach zijn,

een jubel en een volkomen vreugde. (Isaac van Stella, sermo 7)

We herkennen zijn glimlach in de gemeenschapsviering, in alle momenten van vergeving, van solidariteit. Laat ons geschieden naar het woord dat Gabriel spreekt. Moge Christus in ons wonen en ons omvormen in ons denken en doen om met de vreugde van Kerstmis te kunnen zeggen: ‘Niet ik, maar Christus leeft in mij.’

[1] Origenes, In Lucam, hom 22,1

2e advent B

‘Bereidt de weg van de Heer!’

Dat zijn de woorden van deutero-Jesaja in de 6e eeuw voor Christus, als het volk in ballingschap is in Babel. ‘Baant een weg voor de Heer. Uw God is op komst!’

Het zijn ook de woorden van Johannes de Doper in de woestijn. Hij roept op tot bekering en bereidt de komst voor van Degene die groter is dan hij. De mensen uit Jeruzalem en uit heel Judea komen naar hem toe en belijden hun zonden en Hij doopt ze in de Jordaan. Bekering en vergeving omdat het Koninkrijk nabij is.

En wij horen vandaag dezelfde woorden: ‘Bereidt de weg van de Heer!’ Hij is gekomen voor de ballingen in Babel die onder Kores konden terugkeren naar hun land. Hij is gekomen in Jezus die doopte met de heilige Geest. En Hij blijft de Komende. Iedere advent is weer een tijd van intense verwachting:

Iedere nacht verlang ik naar U,

ik hunker naar U met heel mijn ziel.

Als uw gerechtigheid over de aardbodem heerst,

leren de aardbewoners wat recht is.

Die woorden van Jesaja 26 vanmorgen in de vigiliën zijn voor ons in deze tijd nog steeds springlevend.

 

De weg banen voor de God die naar ons toekomt. Dat is niet een pad uitstippelen dat linea recta naar Hem leidt, alsof Hij zich statisch ergens bevindt. Vanuit het onbekende land van de toekomst, komt Hij met kracht naar ons toe. Misschien langs een kant waarvandaan we Hem niet verwacht hadden. Een kind geboren in een stal, een timmermanszoon uit Galilea, een mens als wij, kan dat de Messias zijn, God-met-ons? Ja, zeggen we nu, en we knielen voor zijn kribbe neer, maar zo vanzelfsprekend is dat niet.

Hoe bereid je dan de weg als Gods vrijheid om naar ons toe te komen veel groter is dan wij kunnen bevatten, als we zijn weg absoluut niet in een toekomstplan in kaart kunnen brengen? Door bergen te slechten, dalen op te vullen, en oneffenheden vlak te maken, zegt Jesaja. Door de obstakels uit de weg te ruimen, zodat Hij vrij spel heeft. Door ons hart toegankelijk te maken voor zijn Stem. Door ons idee van kerk open te stellen voor zijn creativiteit. Door ons te bekeren in de kleine daden van alledag.

Gisteren op de ontmoetingsdag van religieuze gemeenschappen oud en nieuw was de titel van het programma: “De Naam van God hooghouden – de toekomst!” Kerkelijke structuren, zoals ze lang gefunctioneerd hebben, zien we instorten. De parochiestructuur of de kerkelijke gemeenten in de protestantse kerk, het wordt steeds minder haalbaar. Zijn dan religieuze gemeenschappen de toekomst? Ja, klinkt het dan enthousiast op zo’n dag. En het is ook inspirerend om te horen dat er alleen in Amsterdam al 15 leefgemeenschappen zijn gesticht. De leeftijd van de mensen in nieuwe leefgemeenschappen ligt veelal tussen de 18 en de 45 jaar. Wat jongeren vandaag zoeken is het geloof delen in het dagelijks leven, en het handen en voeten geven. Niet enkel een zondagse eucharistie, maar dagelijks gebed en christen zijn in het dagelijks leven. De nieuwe gemeenschappen hebben allemaal een vorm van gastvrijheid: opvang van mensen die buiten de boot vallen; buurtwerk; ruimte bieden aan zinzoekers. De kerkelijke woorden klinken vaak te ver weg, zeker voor mensen buiten de kerk, maar een religieus leven kan zeggen wat woorden niet meer kunnen overdragen. Titus Brandsma schreef ergens: een echte doorleefde Godsrelatie is de beste bescherming tegen de waan van de dag.

Is dat dan de toekomst van de kerk, kleine leefgemeenschappen in plaats van grote kerkgebouwen? Misschien wel. Er komt geen stem uit de hemel die zegt: dit is zeker de toekomst. Wel zie je iets moois gebeuren en wat we kunnen doen is obstakels uit de weg ruimen, toekomst mogelijk maken en volgen wat er gebeurt. Niet een complete route voor ons uitgestippeld zien, maar alleen een volgende stap. En vertrouwen op de Heer die de Komende is, in onze tijd.

 

Vandaag is het 55 jaar geleden dat Thomas Merton overleden is. Op de website van de Orde staat ter gelegenheid daarvan een citaat van hem: ‘Als je mij wilt leren kennen, vraag dan niet waar ik woon, of wat ik graag eet, of hoe ik mijn haar kam, maar vraag mij waarvoor ik leef, tot in de details, en vraag me wat me er, volgens mij, van afhoudt om voluit te leven voor datgene waarvoor ik leef.’ Als Marcus ons Johannes de Doper voorstelt, vertelt hij ons wel waar hij woont, of in ieder geval waar hij optreedt: in de woestijn. En wat eet hij? Sprinkhanen en wilde honing. Hoe hij zijn  haar kamt, krijgen we niet te horen, maar wel dat hij gekleed gaat in kameelhaar en een leren gordel draagt. Maar behalve die uiterlijke zaken, die toch ook iets van het innerlijk tonen, horen we waar hij voor leeft: om de weg te banen voor de Heer door bekering en vergeving van zonden. En zijn preken bestaan als het ware uit de twee vragen van Thomas Merton:

Waarvoor leef je? Wat zet je hart in vuur en vlam? Wat is je diepste verlangen?

En dan: Wat houdt je ervan af om daarvoor te leven? Wat zijn de obstakels op de weg die de Heer in je hart gelegd heeft?

1e advent B

Wat verwacht je? Wie verwacht je?

We verwachten de Heer des huizes, zegt de evangelielezing van vandaag. Hij is in het buitenland, ver weg, en heeft zijn huis aan zijn dienaars toevertrouwd. Wanneer komt hij terug? Niemand weet het. Niet op een gewone tijd overdag, lijkt Jezus te zeggen. Hij komt als het donker is, als we in slaap gevallen zouden zijn, als we de hoop hebben opgegeven, als we niets meer zien in het duister en hem niet meer verwachten. Misschien komt hij ’s avonds laat, of midden in de nacht, of bij het hanengekraai, of ’s morgens heel vroeg in de vierde nachtwake. Het is nacht, en het enige dat de dienaars kunnen doen is waken en een lichtje brandend houden om hem te verwelkomen. Een kaars aansteken en waken en wachten in het huis van onze wereld, in het huis van onze gemeenschap, in het huis van onze ziel.

 

De Ziel moet altijd op een kier

            Zodat wanneer de Hemel zoekt

            Hij niet te wachten hoeft

            Of bang is dat Hij stoort

 

            En weggaat eer de Gastvrouw

            De grendel van de Voordeur doet –

            Op zoek naar de volmaakte Gast,

            Die haar niet meer bezoekt –

                                   Emily Dickinson

 

Hoe doe je dat, waken? Waken is bij uitstek de taak van de monnik. We zijn ingetreden om God te zoeken, op de uitkijk te staan. We staan op in de nacht voor de nachtwake, om als alles donker is en de wereld slaapt, of niet kan slapen door een nog diepere duisternis van leed en angst, van oorlog en dreiging, om juist dan de Heer te verwachten. We zingen in de nachtwake: Laat eenvoud mij geleiden, oprechtheid, ik blijf U verbeiden vol hoop.

Timothy Radcliffe gebruikt ergens een grappig beeld voor wat een monnik is. Een monnik is als iemand die bij een bushalte staat, zegt hij. Als je langs komt en ziet dat er iemand staat te wachten, dan weet je dat de bus moet komen. Een monnik die waakt en bidt en verlangt en wacht, een leven lang, is een teken van hoop. De Heer komt, ook al is het nacht en duister, ook al duurt het raadsel voort.

Weest waakzaam! Dat doe je door je ziel op een kier te houden, zodat Hij niet voor een dichte deur komt te staan. Door je verlangen naar zijn komst brandend te houden en niet op te gaan in onze kleine verlangens en dan in slaap te vallen als die even bevredigd zijn, zoals iemand die uitgebreid gegeten heeft en vervolgens graag een dutje doet. Waakzaam zijn doe je ook door de stilte te bewaren, je oren gespitst te houden om zijn stem te kunnen opvangen: luisterende mensen worden.

Kijk goed en blijf wakker! Waakzaam zijn is niet een angstig rondkijken, maar alert zijn om Degene die je liefhebt, Die jou liefheeft, te herkennen zodra Hij komt.

Laten we ons dus in deze weken extra oefenen om waakzaam te zijn en op de uitkijk te staan om Hem te herkennen …

… als Hij als een hulpeloos Kind verschijnt in de gebreken van onze medezusters

… als Hij als Redder verschijnt waar iemand ons te hulp schiet

… als Hij ons de weg wijst doorheen iemand die ons corrigeert

… als zijn Stem ons persoonlijk in het oor fluistert door het Woord dat ons leven geeft, in de lectio in het scriptorium en in de psalmen en lezingen in de kerk of waar dan ook

… als Hij in ons wil komen wonen door de eucharistie die we nog steeds kunnen vieren

… als Hij ons omgeeft in de stilte van de kerk waar één kaars brandt als teken van de zekerheid van onze hoop

Doe ons hoopvol uitzien naar uw redding, Heer.

Load More