Menu

Kapittels

Kapittel zondag 10 juli

 

 

Een wetgeleerde stelt Jezus de vraag: ‘Wat moet ik doen om het eeuwig leven te verwerven?’

Een broeder in de woestijn komt bij een abba en vraagt: ‘Hoe kan ik gered worden?’

En wij hebben ergens in ons leven dezelfde vraag gesteld: ‘Hoe vind ik leven? Wat moet ik doen?’

De motieven van de wetgeleerde om nu die vraag aan Jezus te stellen, zijn niet helemaal wat ze zouden moeten zijn. Hij stelt de vraag niet uit existentiële nood, maar om Jezus op de proef te stellen. Hij vertrouwt Hem niet helemaal. Maar ook met gemengde motieven kun je bij Jezus komen, en als je wilt, zuivert Hij je motieven wel uit. Dat doet Hij ook met de twee vragen die de wetgeleerde stelt. Ze worden omgevormd in de dialoog.

De eerste vraag klinkt als een juridische overeenkomst: Wat moet ik precies gedaan hebben om het eeuwig leven te verwerven? Kunt U me een lijstje geven, zodat ik kan afstrepen en weet waar ik me aan te houden heb? Zoals de twee monniken die aan St Bernardus vragen hoever de gehoorzaamheid reikt. Wat is het minimum dat je verschuldigd bent om volgens de Regel van Benedictus te leven? Bernardus moet niets hebben van een minimum. Leven volgens de Regel is niet aan minimumeisen voldoen, het is met een onuitsprekelijk blije liefde voortsnellen langs de weg van Gods geboden. Een gehoorzaamheid die beperkt blijft binnen de nauwe grenzen van de geloften, zegt hij, is onvolmaakt. Want de volmaakte gehoorzaamheid kent geen wet en wordt door geen grenzen omsloten; ze is niet tevreden met het keurslijf van de professie, maar werpt zich met heel haar wezen in de ruimten van de liefde. Bij alles wat haar wordt opgelegd let zij niet op de maat van de plicht, maar spontaan, en met de kracht van een edelmoedig en blij hart, reikhalst zij naar onbegrensde vrijheid.[1]

Jezus geeft ook geen lijst aan de wetgeleerde. Hij stelt een wedervraag: ‘Wat staat in de wet geschreven? Hoe leest gij?’ De wetgeleerde geeft een prachtige samenvatting van de wet, en Jezus antwoordt: ‘Doe dit en gij zult leven.’ Doe dit, of, anders vertaald, blijf dit doen. Het is niet iets waarvan je kunt zeggen: nu heb ik het gedaan, het is voltooid. Nee, het is een levensstijl met een open einde, een weg naar en in de oneindige liefde van God. Jezus heeft het evenmin over een toegangskaartje voor het eeuwige leven na de dood. Hij spreekt over heel het leven. Niet: ‘je zult na de dood eeuwig leven’, maar ‘je komt hier en nu tot leven als je zo volgens de wet leeft’.

Dan stelt de wetgeleerde zijn tweede vraag, omdat hij zich wilde rechtvaardigen. De Willibrordvertaling interpreteert dat als ‘hij wilde zijn vraag verantwoorden’, maar je kunt het ook lezen als ‘hij wilde zijn eigen rechtvaardiging bewerken’. Hij denkt niet dat eeuwig leven, dat leven een geschenk is van God, dat het zijn barmhartigheid is die ons het leven schenkt. Hij leeft vanuit het toch wel herkenbare idee dat je iets moet doen om er te mogen zijn. En dus wil hij graag een duidelijke omschrijving van wat je dan moet doen. Wie is precies mijn naaste? Alle mensen liefhebben gaat natuurlijk niet. Je kunt niet heel de wereld op je schouders nemen. Waar ligt de grens? Familie? Vrienden? Volksgenoten? Mensen met wie het wel klikt? Het zou gemakkelijk zijn als je mensen kunt indelen, kunt classificeren, kunt oordelen wie erbij hoort en wie niet. Wie is de naaste en wie is de vreemdeling die ik links kan laten liggen?

Jezus gaat opnieuw een vraag stellen als antwoord en daarvoor vertelt Hij de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Er komt geen classificatie aan te pas. De gewonde die daar ligt is ‘een zekere mens’, man of vrouw? Uitgeplunderd en bewusteloos, dus aan kleding of spraak niet te herkennen. Wat bepalend is voor het naaste zijn, zit niet in de ander, maar in jezelf. Het is de barmhartigheid van de Samaritaan die maakt dat de gewonde zijn naaste is.

Het is misschien niet verwonderlijk dat hij Samaritaan is. Een priester en een leviet die respectabel moeten zijn, hebben andere, belangrijker dingen te doen dan instrument van chesed, van Gods barmhartigheid te zijn. (Thomas Merton) De Samaritaan is zelf een vreemdeling, iemand die er niet bij hoort, iemand van buiten, en in die zin ook verwant met de gewonde.

‘Ga heen en doe gij evenzo’, zegt Jezus tegen de wetgeleerde. Laat barmhartigheid je leven vullen, word naaste en dan zul je leven.

Wie kan dan gered worden? De rijke jongeling ging bedroefd heen, en de wetgeleerde misschien ook. Schiet mijn liefde niet altijd tekort?

Maar dan komt Christus voorbij, en vindt ons, liggend aan de kant van de weg als roestig afval. Wij zouden onszelf al afschrijven. Het zou hopeloos zijn,

wanneer niet Christus, koopman in oudroest,

ons juist in zo’n conditie vinden moest;

alsof hij met de Vader had gesmoesd.[2]

Wat moet ik doen om het eeuwige leven te verwerven? Zelf doen? Dat gaat niet. Heel het leven, tijdelijk en eeuwig is een gave van onze God. En tot leven komen gebeurt als we leren liefhebben omgeven door zijn barmhartigheid.

 

[1] Over voorschrift en dispensatie, 12, in: Sint Bernardus over Sint Benedictus, Monastieke Cahiers 15, Bonheiden

[2] Gerrit Achterberg, Deïsme

Kapittel 26 juni: Niets doen

Afgelopen vrijdag hebben we, ter ere van het feest van het Heilig Hart, een compositie van zr Edith Scholl beluisterd. Ik heb haar voor het eerst ‘ontmoet’ toen ik in Cistercian Studies Quarterly een artikel van haar las over spontaniteit. Ik geloof dat spontaniteit net mijn engel was dat jaar. Een heel goed artikel, en ik was heel blij met mijn engel.

Zr Edith schreef van tijd tot tijd een artikel over een woord of begrip uit onze cisterciënzer traditie om de rijkdom aan betekenis van dat woord vanuit de Schrift, de kerkvaders en de cisterciënzer vaders te belichten. Die artikelen zijn gebundeld in een boekje: ‘Words for the Journey’, woorden voor onderweg. Eén van de woorden die ze bespreekt, is vacare, Latijn voor leeg zijn, vrij zijn, onbezet zijn, tijd hebben, ook tijd hebben voor iets of iemand en dan wordt het je aan iets wijden. Het is een leeg woord, een vakantiewoord natuurlijk. Een belangrijk woord in deze tijd van retraites, nu ik van alle kanten verzuchtingen hoor van ‘het doet zo goed om eens even niets te doen’.

Waar vinden we vacare in de Schrift?

Allereerst in Psalm 46,11: Vacate et videte quoniam ego sum Deus, ‘Laat af en beseft dat Ik God ben’ zingen wij in onze vertaling. ‘Be ye still and know that I am God’ in een Engelse vertaling. Wees stil, word leeg, doe even niets en zie dat Ik God ben. Een goede tekst om een retraite mee te beginnen, maar net zo goed om als een soort schietgebedje te herhalen als je het erg druk hebt.

In Jezus Sirach 38,24 staat: ‘De wijsheid van de Schriftgeleerde komt door zijn tijd van ledigheid’, in vacuitatis tempore. Geen ledigheid van zomaar een beetje rondhangen, maar een vrije tijd die besteed kan worden aan studie. Benedictus bepaalt dat broeders of zusters die te laat zijn voor het officie toch de kerk moeten binnengaan, want als ze buiten blijven, gaan ze misschien maar wat zitten kletsen. Onze leegte is niet een tijd voor jezelf, om eens te doen waar ik nu zin heb, de vrije tijd die ik wel verdiend heb met mijn harde werken, maar een tijd voor God. Vacare als vrij zijn voor, tijd hebben voor. Vacare Deo staat er in sommige kloosters boven de deur van het slot. Leeg zijn voor God, ruimte laten voor Hem. In het midden van ons klooster hebben we de pandtuin, een lege ruimte, open naar boven, een plaats die niet bezet is door onze activiteiten, behalve dan wanneer er onkruid gewied moet worden. Die lege ruimte komt overeen met de lege tijd in de dag, de tijd voor de lectio en voor het stil gebed. En die beide leegten zijn de concrete weerspiegelingen van de leegte in ons hart, de ruimte midden in ons hart die we niet zelf innemen, maar vrij laten voor de Heer, zodat Hij in ons wonen kan.

Waarom hebben wij het nodig niets te doen? Omdat we, als we helemaal in beslag genomen worden door onze praktische taken en door de zorgen van elke dag, we geen ruimte laten voor Hem die ons leven is en voor Wie we leven. We moeten leeg worden en de schoonheid van God zien, zegt Bernardus. Dus af en toe gewoon maar zitten en kijken naar de bomen, naar de koeien, naar het wuivende gras, … Dat is een belangrijk onderdeel van het monastieke leven, zeker als we hier op zo’n mooi plekje wonen. 

In een preek voor Maria tenhemelopneming (2e) speelt Bernardus met de betekenissen van het woord vacare. Hij denkt aan de parabel van het huis dat bewoond werd door een boze geest. De geest werd verjaagd en het huis staat dan leeg, maar de geest komt terug en vindt het huis leeg en op orde en hij haalt er een stel andere geesten bij en kan er zo weer intrekken. Dat is niet de bedoeling van leeg worden. Hoe het wel moet vinden we bij Marta en Maria. Marta poetst en versiert het huis, door te werken en het officie te zingen. Zij maakt het huis leeg. En Maria zorgt ervoor dat het niet alleen leeg blijft, maar gevuld wordt door de Heer. Dat doet ze door haar tijd vrij te houden en één en al aandacht voor Hem te zijn. Vacat Maria enim Domino, ut non sit domus vacans. Maria laat tijd leeg voor de Heer, opdat het huis niet leeg staat.

Dus, zowel voor wie druk bezig zijn als voor degenen die op retraite gaan: zing geregeld dat ene psalmvers: Laat af en beseft dat Ik God ben’. Wees stil, word leeg, word vrij en zie dat Ik God ben.

 

Kapittel zondag 19 juni

Jezus is alleen aan het bidden. Niet helemaal alleen, want zijn leerlingen zijn bij Hem. Of misschien komen ze naar Hem toe terwijl Hij aan het bidden is. En wat vraagt Hij dan? ‘Wie zeggen de mensen dat Ik ben?’

Dat is een vraag die we allemaal wel eens stellen. Wat zeggen ze van me? Wat zullen de anderen van mij denken? Niet bepaald een vraag die je direct na het gebed verwacht. Het is meestal vanuit een onzekerheid of angst dat die vraag opkomt. Wat zullen ze zeggen? Ben ik wel goed genoeg? ‘Ze’ zullen het wel afkeuren wat ik doe, of kritiek hebben.

Meestal zijn onze voorstellingen van wat de ander over mij zal denken negatiever dan de werkelijke gedachten van de ander. En als die vragen in ons rondspoken, is het juist goed om te gaan bidden, om als het ware een warm bad te nemen in de liefde van God, die niet afkeurend en kritisch naar ons kijkt, maar ons ziet zoals we zijn en zich niet afkeert, maar juist naar ons toe komt en ons opneemt. In het gebed komt er iets anders tegenover de angst te staan: het weten dat je aanvaard bent, waardoor je vrijer wordt. Het doel van ons leven is immers niet doen wat de ander vindt dat ik moet doen, maar leven voor God, Hem plezier doen, samen met de anderen.

Bij Jezus is de volgorde andersom. Hij is aan het bidden en van daaruit komt de vraag: ‘Wie zeggen de mensen dat Ik ben?’ Niet bepaald een vraag die je dan verwacht. Zou Hij uit het gebed komen en dan meteen rond zichzelf cirkelen en zich afvragen wat mensen van Hem vinden? Of komt hij uit het gebed en is dan juist gericht op de anderen? De vraag wie de mensen in Hem zien is niet van belang voor Hemzelf, maar voor ons. Voor ons is het van levensbelang om in Jezus de Messias van God te herkennen.

Wie is Hij voor mij? Jezus stelt de vraag en Hij bevestigt het antwoord van Petrus. En vervolgens geeft Hij uitleg. Niet dat hij ons een boek over christologie overhandigt. Die boeken mogen we zelf schrijven en daar zullen verschillende beelden van Jezus in gegeven worden. Maar wat Hij ons leert, wat wezenlijk is in alle beelden die we van Hem kunnen hebben, is dat Hij, de Mensenzoon en de Messias, onze Verlosser en onze Koning, veel moet lijden en verworpen moet worden. Hij wordt ter dood gebracht en Hij zal op de derde dag verrijzen. Zijn leven is geen succesverhaal, maar het is wel de weg ten leven.

Zijn leerlingen en allen worden uitgenodigd om zijn weg te volgen en zo gered te worden en het leven te vinden. Hij belooft niet dat ze beschermd zullen zijn tegen alle lijden. Dat is misschien wat wij hopen als we zeggen: ‘Gij zijt de Gezalfde Gods.’ En wij vragen ons af hoe de wreedheden van een oorlog kunnen bestaan als God liefde is, of waarom God iemand die we liefhebben niet beschermt tegen een pijnlijke slopende ziekte. Dat zijn vragen die ook gesteld mogen worden. Job doet het vele hoofdstukken lang en God antwoordt hem dat hij goed gesproken heeft. De aanklacht van Job doet meer recht aan God dan de toespraken waarmee de vrienden van Job God proberen te verdedigen.

Maar wat Jezus ons hier zegt, is geen uitleg hoe het nu zit met het lijden, maar een verzekering dat we het leven niet vinden als we het lijden willen ontvluchten. Hijzelf gaat de weg van lijden en verrijzenis voor ons. En wij mogen Hem volgen. Niet omdat we willenlijden, maar omdat we bij Hem willen zijn. ‘Wie Mij wil volgen…’, zegt Hij. Het eerste is in Hem degene te herkennen die onze redding is. En dan hoef je niet bang te zijn dat de weg doodloopt. ‘Wie zijn leven verliest om Mijnentwil, zal het redden.’

Wat zijn de vragen die wij stellen als we gebeden hebben?

Dat hoeft niet een angstige vraag te zijn van ‘wat zullen de anderen van mij denken?’ En ook niet de vraag ‘hoe kan ik zo prettig mogelijk leven? hoe kan ik omzeilen waar ik last van heb?’ De enige vraag die echt van belang is, is: ‘hoe kan ik Jezus volgen?’ of: ‘waarmee kan ik God een plezier doen?’

 

Geef ons de kracht, Heer, om met U dezelfde weg te gaan en eens thuis te komen bij U.

 

Kapittel Sacramentsdag

Toen ik vanwege een cursus voor novicenmeesters jaren geleden in Italië was, zijn we net voor Sacramentsdag uit Assisi vertrokken. Het begon al behoorlijk warm te worden. Ten afscheid maakten we nog een wandelingetje, en dan liefst door de smalle middeleeuwse achterafstraatjes. In één van die straatjes zat een vrouw in de schaduw voor haar huis op straat met rozen op schoot en een grote hoop rozenblaadjes naast zich. Het rook heerlijk in haar buurt. Voorbereiding voor de sacramentsprocessie.

De eerste sacramentsprocessie waarvan we weten, werd in 1277 in Keulen gehouden, 13 jaar nadat Sacramentsdag door paus Urbanus IV tot een verplichte feestdag voor de universele kerk was verheven. In Luik werd Sacramentsdag natuurlijk al eerder gevierd. Juliana van Cornillon had vanaf haar jeugd een visioen van een prachtige volle maan, waaraan een partje ontbrak. Ze wist niet wat het betekende, maar Christus vertelde haar dat de maan het liturgische jaar was en dat er nog één feest ontbrak. Er moest nog een feest komen ter ere van zijn lichaam en bloed. Juliana hield haar visioen nog jarenlang voor zich, omdat ze zichzelf te gering vond om zo’n boodschap uit te dragen. Maar na een jaar of twintig raadpleegde ze zes geleerde geestelijken waaronder Urbanus IV die toen nog geen paus was, en zij waren van mening dat het heil van de gelovigen met dit feest gediend zou zijn. En zo kwam Sacramentsdag in Luik, in 1246.

Maar nu de sacramentsprocessie. Na afloop van de vergadering afgelopen dinsdag haalde één van de abten herinneringen op aan de tijd dat hij mocht meelopen in de processie als schaapje. Er was een herderin met een staf met vele linten en ieder lint werd vastgehouden door een kleuter. We konden het ons helemaal voorstellen.

Je hebt ook nog de kleine sacramentsprocessie: wanneer in vroegere tijden de priester met de communie naar een zieke toeging en dan door twee misdienaars vergezeld werd, soms ook met het processiekruis, was dat een kleine processie.

Ik vroeg me af of wij vandaag ook niet een soort sacramentsprocessie zouden kunnen zien en dan nog kleiner dan de kleine. Niet met kleuters aan een lint, ook niet een priester met misdienaars, maar processies van telkens één zuster die het Sacrament draagt, in zich draagt. Ons geheim ligt op het altaar, zei Augustinus vanmorgen in de vigiliën. We ontvangen het lichaam van Christus en we worden het lichaam van Christus. ‘Word wat je bent.’ Dus als ik iemand tegenkom in de pand, dan draagt zij het heilig Sacrament in zich, dan is zij deel van het lichaam van Christus, en zou ik kunnen knielen, zoals je doet bij de grote processie wanneer aan het einde de monstrans onder het baldakijn voorbij komt. En we zouden bloemblaadjes kunnen strooien voor elkaar. Een beetje jammer van de rozen, dus misschien zullen we dat toch maar niet doen. Maar bedenk vandaag dat je als het ware zelf Christus draagt, en kniel in de geest voor je medezuster die Christus draagt, misschien niet in een open monstrans waarin je Hem kunt zien, maar in een gesloten pyxis. Zo, met een pyxis, zijn de sacramentsprocessies ook begonnen.

Zalig Hoogfeest!

 

Kapittel Pinksteren

Wind die waait over de oerzee,

levensadem van de eerste mens,

heilig vuur in het Verbond met Abraham …

Schaduw van de Allerhoogste over de Maagd Maria,

sterke duif over de wateren van de Jordaan …

Vuur in tongen over de gemeenschap van de apostelen,

stilte die het ene Woord vertolkt,

roepstem in het hart: Abba, Vader!

De Geest heeft velerlei gedaanten, maar hoe Hij ook komt, Hij brengt leven en relatie. Adam wordt pas een levend wezen, wanneer God hem zijn Adem in de neus blaast. De Geest komt uit de vier windstreken om over het dal van de dorre doodsbeenderen te blazen en de gevallenen worden weer levend en komen overeind. De apostelen beginnen in vreemde talen te spreken, zodat de scheiding en de vervreemding van Babel teniet worden gedaan. Ze worden bevrijd van hun angst en gaan in alle vrijmoedigheid naar buiten om te getuigen van de Levende. En als wij geen woorden hebben om God aan te spreken, dan spreekt de Geest zelf in ons met onuitsprekelijke verzuchtingen. Leven en relatie, waar we intens naar verlangen.

Een half jaar geleden begon de advent en vierden we met Kerstmis de incarnatie, God die mens wordt, een klein kind in Bethlehem. We hebben het Paastriduum gevierd, Jezus’ lijden en sterven en zijn opstanding. En nu, met Pinksteren, vieren we als het ware opnieuw de incarnatie: de Geest die over ons blaast, zodat we levend worden en overeind kunnen komen en bewegen; de Geest die het vuur in ons ontsteekt, zodat we niet langer kil en verstard zijn, maar leven en zingen; de Geest die ons woorden geeft om met alle mensen in contact te komen en die in ons spreekt of zwijgt naar God. Incarnatie: ons lichaam wordt bezield met de Geest van Jezus. Pas zo kunnen we leven.

Waar Gij niet zijt, is het bestaan,

is alle denken, alle doen

zo leeg en woest, zo dood als toen

Gij, Geest nog niet waart uitgegaan.

Er is geen licht dan waar Gij zijt,

uw vleugels breidt, uw vleugels strekt,

geen leven dan waar Gij het wekt

in een gemis dat naar U schreit. (Ad den Besten, LvdK 250)

Efrem gebruikte vanmorgen in de vaderlezing het beeld van een fakkel. De apostelen waren samen in de bovenzaal en wachtten. Ze waren als fakkels, maar zolang de Geest nog niet gekomen was met zijn vuur, bleven ze koud en donker. Maar als de Geest dan komt, is er licht, een dansende vlam, een levende vlam van liefde.

Dat is wat we vieren vandaag, waar we de afgelopen tien dagen om gebeden hebben, en waar we het komende half jaar steeds weer om blijven bidden: incarnatie, Gods Geest die in ons komt, ons vlees tot leven wekt, relatie mogelijk maakt, onze levensangst verbrandt, die ons doet uitroepen: Abba, Vader!

Met het feest van vandaag beginnen we, zou je kunnen zeggen, de tijd na Pinksteren. Een tijd waarin de Geest op velerlei manieren in ons kan komen: als wind, als adem, als vuur, als vergeving, als taal, als genezing, als kracht.

Moge Hij ons vandaag en steeds opnieuw de taal leren verstaan van zijn liefde. Moge Hij ons leren leven.

Een zalig en vurig hoogfeest!

 

Kapittel Hemelvaart

Zegen, aanbidding en blijdschap – dat zijn de woorden die Lucas gebruikt bij Jezus’ hemelvaart. Alle reden voor een feest. Hij, de mensgeworden Zoon van God, draagt onze mensheid de hemel binnen. Dat geeft vreugde in de hemel en vreugde op aarde. Julian van Norwich schrijft in haar visioenen:

Christus is onze weg, die ons veilig verder leidt in zijn wetten. In zijn lichaam draagt Hij ons de hemel binnen. Ik zag hoe Christus, die allen die gered zullen worden in zich draagt, ons aanbiedt aan zijn hemelse Vader, als een huldebetoon. De Vader ontvangt ons dankbaar als een geschenk, en geeft ons hoffelijk terug aan zijn Zoon, Jezus Christus. Deze wederzijdse gave brengt vreugde aan de Vader, zaligheid aan de Zoon, en verrukking aan de heilige Geest. En van alles wat wij doen, ziet onze Heer het liefst dat wij ons verheugen in de vreugde van de heilige Drievuldigheid over onze redding.[1]

We vieren vandaag dus in zekere zin ook onze eigen ten hemel opneming. In zijn lichaam draagt Christus ons de hemel binnen, zegt Julian. Hij heeft ons mens-zijn aangenomen en brengt het nu terug bij de Vader. We worden een geschenk tussen Vader en Zoon. En onze vreugde is dan niet iets van: ‘Gelukkig, nu ben ik in de hemel’, maar het is een verwonderde blijdschap omdat we een geschenk zijn in de beweging van de Drieëenheid. De Zoon schenkt ons aan de Vader die ons dankbaar aanvaardt. De Vader geeft ons dan weer terug aan de Zoon, omdat Hij weet hoe blij de Zoon daarmee zal zijn. En de heilige Geest geniet van die beweging heen en weer. Niets voor jezelf houden, maar geven en ontvangen en weer geven in een eindeloze dans, dat is de hemelse vreugde.

Onze vreugde bestaat erin dat we een geschenk zijn. Het gaat er niet om een geschenk te krijgen, maar een geschenk te zijn. Thomas Merton schrijft ergens dat het leven een geschenk is, niet om wat we aan goeds ontvangen, maar om wat het ons in staat stelt te geven aan anderen. We zijn bedoeld als geschenk, een geschenk van de Vader aan de Zoon en van de Zoon aan de Vader. En een geschenk aan elkaar. Christus neemt onze mensheid op in de hemel en zendt zijn Geest op de aarde om de verlossing verder te verkondigen, te laten doorwerken. De leerlingen worden met kracht uit de hoge toegerust om aan heel de wereld de verlossing te verkondigen:

Het lijden en sterven van de Messias – in ons lijden en sterven zijn we niet alleen, we zijn met Hem verenigd.

Zijn verrijzenis op de derde dag – de zekerheid van de hoop, de belofte van leven.

De bekering – bevrijding van het kwaad waarin we verstrikt zitten.

De vergiffenis van de zonden – God laat niet toe dat de relatie met Hem door ons voorgoed verstoord wordt. Wat we ook gedaan hebben, Hij wil het wegdragen als we Hem daarom vragen.

De Geest wordt uitgestort en maakt ons tot een geschenk voor elkaar.

Laten we vandaag feest vieren onder de zegen van de Heer en Hem vol vreugde aanbidden.

 

[1] Julian of Norwich, Showings LT 55

Kapittel zondag 22 mei

Aan het einde van de 6e eeuw, op het hoogfeest van Pinksteren, hield Gregorius de Grote een homilie over het evangelie van vandaag.[1] Hij zegt tegen zijn toehoorders: ‘Als aan iemand van u gevraagd wordt: “Bemint u God?” dan zou u onmiddellijk en met volle overtuiging zeggen: “Ja, dat doe ik.”’ En vervolgens gaat Gregorius uitleggen dat je niet zomaar kunt zeggen dat je God bemint. ‘Als iemand Mij liefheeft zal hij mijn woord onderhouden’, zegt Jezus. Als het niet in je daden zichtbaar wordt, dan ben je een leugenaar. ‘Iemand die nog steeds alle kanten opgaat en net doet wat hij maar wil, bemint God niet werkelijk, omdat hij zijn eigen wil tegenover God plaatst.’

Zouden wij ook meteen ja antwoorden op die vraag? Wel op Pinksteren waarschijnlijk. Dan staat ons hart in vuur en vlam. En op een mooie paaszondag kan het ook volmondig ja zijn. Het is goed dat die dagen er zijn waarin Gods liefde heel je wezen lijkt te doordringen. Maar op doordeweekse dagen hebben we misschien minder vertrouwen in de zuiverheid van onze liefde. Gevoelens van liefde kunnen ook nogal wispelturig zijn. Soms zijn ze er en soms zijn ze er niet. Dan kan Jezus’ uitspraak over “zijn woord onderhouden” juist heel bemoedigend klinken. Ik voel misschien niet zoveel op dit moment, maar liefde hangt niet alleen van het gevoel af. Zijn woord onderhouden kan altijd. Opstaan voor de vigiliën kan door vol vreugde je bed uit te springen omdat je psalmen wilt zingen voor de Heer. En het kan door moeizaam overeind te komen, terwijl je liever nog zou willen slapen. Het eerste is natuurlijk veel aangenamer, maar het tweede is evengoed een teken van liefde.

Het woord van Jezus, het woord van de Vader onderhouden kan op ieder moment van de dag, wat onze emoties ook zijn. Als je ziel overloopt van dankbaarheid, dan zing je een loflied.

Als je angstig bent, dan kun je proberen te luisteren naar de vraag: Wat wil Jezus nu dat ik doe? in plaats van je te laten verlammen door de angst en datgene uit de weg te gaan waar je bang voor bent. Christian Führer schrijft hoe hij bang was voor het geweld van de staat, maar Jezus in de steek laten is nog erger. Petrus laat zich door de angst dwingen om te zeggen dat hij Jezus niet kent. Dat is niet het einde van Jezus’ liefde voor hem en evenmin van zijn liefde voor Jezus. De vraag of hij liefheeft zal hem opnieuw gesteld worden, en Petrus vertrouwt uiteindelijk zichzelf aan Jezus toe: ‘Gij weet dat ik U liefheb’, hoe rommelig het er van binnen ook uit kan zien.

Het woord van Jezus onderhouden kan als je boos of geïrriteerd bent, als je somber of verdrietig bent. Doen wat er nu gedaan moet worden, luisteren naar wat Christus nu van je verlangt. Dat is jezelf niet in het centrum zetten, maar leven voor Hem. Er is iets wat belangrijker is dan mijn gevoelens, zelfs mijn gevoelens van liefde. En dat is trouw aan God met heel je wezen.

‘Als iemand Mij liefheeft zal hij mijn woord onderhouden; mijn Vader zal hem liefhebben en Wij zullen tot hem komen en verblijf bij hem nemen.’ Naarmate we voortgang maken in het onderhouden van zijn woord, verruimt zich ons hart. Natuurlijk zijn we te klein, maar als Hij in ons wonen wil, laten we dan zo wijd mogelijk worden. ‘Laat u hart niet kleinmoedig worden’, zegt Jezus vandaag. Niet kleinmoedig maar ruim en moedig om naar zijn geboden te leven. Soms ervaar je iets van die inwoning. Maar wat als dat weer verdwijnt?

Teresa van Avila schrijft:

Toen ik eens in de tegenwoordigheid van de drie Personen vertoefde, die ik in mijn ziel draag, kreeg ik zoveel licht dat ik er niet aan kon twijfelen dat de levende en waarachtige God daar aanwezig was. (…) Ik bedacht hoe hard het leven is dat ons berooft van die blijvende heerlijke tegenwoordigheid en (…) de Heer zei me: “Denk eraan, dochter, hoe je Mij na dit leven niet meer kunt dienen als nu. Eet voor Mij en slaap voor Mij; en al wat je doet, doe het voor Mij, alsof jij niet meer leefde, maar Ik in jou, zoals Paulus het heeft gezegd” (Gal 2,20).[2]

Moge het paasmysterie doorklinken in ons leven als het werk weer onze volle aandacht vraagt.

[1] Gregory the Great, Forty Gospel Homilies, CS 123, homily 30

[2] Teresa van Avila, Gewetensbrieven 52

Kapittel zondag 8 mei

Het is de zondag van de Goede Herder. Dat betekent dat we onszelf in de schapen mogen herkennen. En wat houdt dat in, schaap zijn? ‘Mijn schapen luisteren naar mijn stem en Ik ken ze en zij volgen Mij.’ Vandaar de aansporing iedere morgen bij het begin van de vigiliën: ‘Heden, als gij zijn stem hoort, verhardt u dan niet!’ Luisteren naar zijn stem, dat is ons hele leven. Of liever, we zouden willen dat dat ons hele leven is. De hele dag door luisteren naar de stem van de Heer, hoe doe je dat?

Net als een schaap: grazen en herkauwen. Een schaap graast een poosje, kauwt het voedsel kort en slikt het door, en als het genoeg gegeten heeft, gaat het liggen herkauwen. Vier tot zes keer per dag en iedere keer zo’n 10 tot 50 minuten, volgens een website over schapenvoeders. Net zo besteedt de monnik tijd aan lectio: je leest de Schrift, je luistert naar het Woord van de Heer, en vervolgens herkauw je de woorden: meditatie.

Het woord meditatie heeft een hele betekenisontwikkeling doorgemaakt. In de tijd van Benedictus betekende het zowel uit het hoofd leren als de tekst hardop herhalen. Vanaf de zesde eeuw vinden we ook de betekenis ‘nadenken over’, ‘overwegen’. Je verdiepen in een tekst, verbanden zoeken met andere plaatsen in de Schrift, proberen de betekenis te doorgronden. Meditatie is een serieuze bezigheid waar verstand en hart bij betrokken zijn. In de 12e eeuw begint meditatie los te raken van het lezen. Er zijn zoveel dingen om over na te denken en doordat de regels voor Schriftuitleg strenger worden, kan niet alles meer met de Schrift in verband worden gebracht. Onze cisterciënzer vaders konden nog met één Bijbeltekst alle kanten op gaan, maar de bijbeluitleg wordt letterlijker en de bewegingsvrijheid wordt kleiner. ‘De brede intellectuele interesse van iemand als Hugo van St Victor moest wel losbreken van een tekst die niet langer geïnterpreteerd kon worden in een sublieme geringschatting voor zijn voor de hand liggende betekenis.’[1]

In deze tijd wordt meditatie ook minder een zaak van het verstand en meer van het gevoel. Het gaat om de devotie. Aelred onderscheidt meditatie over het verleden, over de huidige menselijke conditie en over de Laatste Dingen. Bij de meditatie over het verleden denkt hij vooral aan het leven van Jezus. Door een levendige verbeelding van de verhalen worden emoties opgeroepen en wordt de liefde gewekt of versterkt. De Bijbeltekst zelf wordt van minder belang. Er verschijnen op den duur meditatieboeken die ook allerlei visioenen bevatten met details uit het leven van Jezus en van Maria. De lading van meditatie wordt anders. Margery Kempe barst in tranen uit als ze in de kerk voor het beeld van een pieta staat. De priester komt naar de hevig snikkende vrouw toe en zegt haar: ‘Mevrouw, Jezus is al lang geleden gestorven.’ Als ze een beetje tot bedaren is gekomen, antwoordt ze hem: ‘Heer, zijn dood is zo nieuw voor mij als was Hij vandaag gestorven, en het lijkt me dat het zo ook voor u zou moeten zijn en voor alle christenen.’

Ignatius van Loyola keert weer terug naar de Bijbelse tekst en legt er weer meer nadruk op dat je eerst tot een goed begrip van de tekst moet komen om in de meditatie, waarin wil en gevoel ook van belang zijn, de wil van God te leren kennen. En in onze tijd denken we misschien snel aan stiltemeditatie als we het woord meditatie horen.

Maar vandaag is het de zondag van het schaap zijn bij de Goede Herder, en we hebben een kostbare traditie van herkauwen die we wel mogen koesteren. Luisteren naar zijn stem de hele dag. Dat doe je door het evangelie van de dag voor jezelf te herhalen, erover na te denken, associaties op te laten komen, en weer terugkeren naar de tekst en herhalen. Het is een keuze: waarmee vul ik mijn denken overdag? Ik kan denken aan wat we eten, aan wat ik zou willen hebben, aan mijn medezusters, positief of negatief, aan mijn werk, ik kan dagdromen, denken aan wat ik zou willen dat gebeurt, of blijven wroeten in iets dat gebeurd is, ik kan hopen dat iemand iets tegen me zegt, dat ik aandacht krijg. Waar gaan onze gedachten naartoe als ze niet in beslag genomen zijn door aandacht voor wat nu gedaan moet worden?

Mijn schapen luisteren naar mijn stem, zegt Jezus. En als zijn schapen mogen we dat de hele dag doen. Hij spreekt iedere dag nieuw. Hij kent ieder persoonlijk en weet wat we nodig hebben. Niemand kan ons roven uit zijn hand. Hij spreekt wel, we hoeven alleen maar te luisteren. Het kan helpen om eenvoudig één zin van de lezing van de dag met je mee te nemen en daar steeds naar terug te keren op alle lege momenten als je geest niet door iets anders bezet is. Schaap zijn en herkauwen, luisteren naar de stem van de Herder die ieder schaap kent, en Hem volgen. Dat is de vreugde van iedere dag.

[1] Simon Tugwell, Ways of Imperfection

Kapittel zondag 1 mei

Kapittel 3e Paaszondag 1 mei

De Heer is opgestaan! Ja, Hij is waarlijk opgestaan. Halleluia!

Pasen brengt een intense vreugde en een diepe bevrijding. Op de avond van die eerste dag, nadat de leerlingen al verwarrende berichten gehoord hadden over het lege graf, is de Heer zelf aan hen verschenen. En een week later opnieuw, nu ook Thomas erbij was. Hij ziet de wonden en roept uit: ‘Mijn Heer en mijn God!’

Inmiddels zijn we een beetje later en de leerlingen zijn teruggekeerd naar Galilea. Hoe leef je verder met de werkelijkheid van Christus’ verrijzenis? Op een gegeven moment moet er ook gewoon brood op de plank komen. ‘Ik ga vissen’, zegt Petrus, en de anderen gaan met hem mee. Terug in het gewone leven met de gewone moeilijkheden en de gewone mislukkingen. Ze zijn de hele nacht in touw, maar ze vangen niets. Is dat nu de vreugde van Pasen? Wat is er eigenlijk veranderd door de verrijzenis?

Toch is er iets veranderd. Na die nacht vissen zonder enig resultaat, staat er iemand op het strand die vraagt of ze wat vis hebben. Nee, niets. En dan volgt de opdracht om het net aan de andere kant uit te werpen, waar ze zoveel vis vangen dat ze het net niet meer op kunnen halen. In de wereld van Pasen kun je midden in de grootste mislukking iemand tegenkomen die de zaken omkeert. We kunnen niet meer zeker zijn dat de zaken zijn zoals ze zijn; dat een mislukking het einde is; dat wat we zien en kennen de enige werkelijkheid is. We kunnen niet meer zeker zijn dat we Jezus niet zullen tegenkomen. Opeens kan Hij er staan en ons aanspreken. De toekomst breekt in in onze wereld.

En wat zegt Hij dan? Hij vraagt ons om vis. Dat is zijn eerste vraag. Hij staat niet klaar met geroosterde vis voor de leerlingen die niets hebben. Hij vraagt aan hen de vis. En als ze die niet hebben, stuurt Hij hen uit, geeft hun als het ware de vis in het net, zodat Hij de vis van hen kan ontvangen. De toekomst die inbreekt in onze wereld, schakelt het verleden niet uit. Hij had kunnen zeggen: ‘Is de vangst mislukt? Dat geeft niet. Ik doe het voor jullie en we denken niet meer aan die verloren nacht.’ Maar dat zegt Hij niet. De leerlingen worden opnieuw uitgestuurd, ze vangen vissen in overvloed, en Jezus ontvangt van hen vis voor de gezamenlijke maaltijd. Hij is niet de grote probleemoplosser. Hij is Degene die liefheeft en wacht op ons geschenk, op ons antwoord. Hij ontvangt onze vijf broden en de twee vissen om de grote menigte te voeden. Hij ontvangt brood en wijn, het werk van onze handen, om ons zijn Lichaam te schenken.

Zijn verrijzenis betekent niet dat het verleden er niet toe doet. Ze betekent dat het verleden niet het laatste woord heeft, dat er herstel mogelijk is: vergeving en verzoening.

Petrus heeft Jezus driemaal verloochend, daar op de binnenplaats van het paleis van de hogepriester. En wat doet Jezus? Hij steekt een houtskoolvuur aan op het strand. Het woord ‘houtskoolvuur’ komt maar twee keer voor in het evangelie: het wordt gebruikt voor het vuur dat de knechten en de dienaars van de hogepriester hebben aangelegd en waar Petrus zich staat te warmen als hem gevraagd wordt: ‘Hoor jij ook niet bij die Jezus?’ en het wordt hier gebruikt voor het vuur dat Jezus aansteekt op het strand om de vis te roosteren. Alsof de geur ervan Petrus al terug kan brengen naar het pijnlijke moment van zijn verloochening.

Jezus stelt aan Petrus de vraag waar het Hem om gaat: ‘Heb je Mij lief?’ Verrijzenis betekent dat Jezus die vraag kan stellen, na al onze verloocheningen, na ons verraad, nadat we Hem gedood hebben. Onze mislukkingen, onze afwijzing van Hem zijn niet definitief. Hij laat ze niet definitief worden, omdat zijn liefde definitief is.

Heb je niets gevangen vannacht? Zijn al je inspanningen tevergeefs geweest? Toch wil Ik uit jouw hand de vis ontvangen. Vaar weer uit en gooi het net uit aan de andere kant.

Heb je Mij verloochend, gehandeld alsof je Mij niet kende, alsof alleen je eigenbelang telde? Ik geef je niet op. Ik vraag alleen opnieuw: ‘Heb je Mij lief?’ En nog eens. En nog eens. Zo vaak als je Mij afgewezen hebt. En Ik vertrouw je de zorg voor mijn schapen toe.

Het herstel van de relatie is echt. Jezus had kunnen zeggen: ‘Goed, Petrus, Ik vergeef je. Maar Ik weet nu wat voor iemand je bent en Ik zal maar niet teveel op je vertrouwen.’ Dan houdt het verleden de macht. Maar zoals Jezus tegen de leerlingen zei: ‘Gooi het net uit aan de andere kant’, zo zegt Hij nu tegen Petrus: ‘Hoed mijn lammeren, hoed mijn schapen.’ Hij geeft wat Hij vraagt. Hij schenkt aan Israël bekering en kwijtschelding van zonden. We hoeven niet meer vast te zitten in onze angst en in onze zonde. Heel ons leven wordt samenspel.

De vreugde van Pasen is dat we niet meer weten waar we aan toe zijn. Het verleden bepaalt niet meer alles. De toekomst is niet voorspelbaar vanuit het verleden. Midden in onze wereld, in onze mislukkingen, kunnen we de Verrezene ontmoeten die vraagt: ‘Heb je Mij lief?’ En die ons bevrijdt om antwoord te geven en ja te zeggen en te leven.

 

Kapittel zondag 24 april

Kapittel 2e Paaszondag 24 april

De Heer is opgestaan! Ja, Hij is waarlijk opgestaan!

De vreugde van de paasmorgen, het ongehoorde feit van de verrijzenis … je zou verwachten dat de wereld erdoor verandert. Dood, waar is uw prikkel? Dodenrijk, waar uw overwinning? Maar er lijkt maar bitter weinig te veranderen. Bombardementen gaan gewoon door. Mensen sterven door bruut geweld, door honger. Maakt het dan niet uit dat Jezus is verrezen uit de dood?

Zeggen ze dat Hij is opgestaan
waarom is de wereld dan dezelfde,
lijdt Hij dagelijks nog duizend doden,
altijd door zoals het immers is?

Weegt het lijden deze korte tijd
ook niet op tegen de heerlijkheid
die eens komen zal, is duizend jaar
als de dag van gisteren, als een droom,

altijd duurt die boze droom nog voort,
roept het bloed van Abel van de aarde,
wordt de stem in Rama weer gehoord,
altijd weer hetzelfde, Rachel weent
om haar kinderen die niet meer zijn.

En daar blijft mijn ongeloof bij staan,
dat ik net als Thomas telkens twijfel,
enkel in zijn wonden Hem herken.

                                               J.W. Schulte Nordholt

De Heer is verschenen op de avond van die eerste paasdag. ‘Vrede zij u’, heeft Hij gezegd tegen de leerlingen. Hij heeft op hen geblazen om hun de heilige Geest te schenken, maar wat verandert er? Een week later zitten ze net zo bij elkaar, binnen, terwijl de deuren gesloten zijn. Er kan nog steeds van alles gebeuren en de angst is er nog steeds.

Wat er wel veranderd is, is dat Thomas erbij is. De andere leerlingen hebben hem verteld dat ze de Heer gezien hebben, maar hij wilde het niet geloven. In de paasverhalen die we de afgelopen week gelezen hebben krijg ik de indruk dat de anderen het ook niet direct geloofden als het hun gezegd werd. Maria Magdalena kwam het vertellen, maar ze geloofden haar niet. Het verhaal leek hun beuzelpraat. Volgens Marcus werden zelfs de twee leerlingen die op weg waren en Hem ontmoet hadden, niet geloofd. En Mattheüs zal schrijven dat, wanneer de leerlingen Jezus zien op de berg in Galilea die Hij hun aangewezen had, ze zich neerwerpen in aanbidding, maar sommigen twijfelen. Het is een beetje oneerlijk om alleen Thomas ongelovig te noemen.

Thomas kon het niet geloven, maar wat heeft Hij nodig om wel te geloven? Hij zegt niet: ‘Zolang de Romeinen zich niet terugtrekken, zal ik niet geloven.’ Of: ‘Zolang er geen einde komt aan onderdrukking en geweld, aan armoede en uitbuiting, zal ik niet geloven.’ Hij verwacht blijkbaar niet dat de wereld ineens veranderd is. Wat hij verlangt is Jezus te zien. En dan valt het op dat hij niet zomaar Jezus wil ontmoeten. Nee, hij wil zijn wonden zien. Als God iemand uit de doden opwekt, zou Hij dan niet meteen alle sporen van het lijden kunnen uitwissen? Dat is voorbij, we vegen het uit, het is te pijnlijk om nog aan te denken.

Thomas verlangt niet een gladgestreken Jezus terug te zien, alsof de kruisiging alleen een boze droom was. Voor Thomas zijn de wonden het herkenningsteken. Zonder de wonden zou het iemand kunnen zijn die zich voordoet als Jezus, of misschien zou het Jezus’ geest kunnen zijn. Maar als Hij werkelijk verrezen is, dan is het met zijn wonden, met zijn hele geschiedenis, met alles wat ze samen meegemaakt hebben. Dan heeft de geschiedenis zin.

Thomas is samen met de leerlingen in het huis, de week na die eerste paasdag. Ze hebben de deuren weer gesloten. En Jezus verschijnt opnieuw en zegt: ‘Vrede zij u.’ Hij spreekt Thomas aan en nodigt hem uit om te kijken, om aan te raken. De wonden zijn zichtbaar, maar nu zijn ze geen bron van lijden meer. Thomas kan ze aanraken. Er is geen pijn meer. Op sommige schilderijen zie je lichtstralen uit de wonden komen.

Net zoals de heilige Drieëenheid alles uit niets gemaakt heeft, zo, op dezelfde manier, zal Hij maken dat al wat verkeerd is ten goede komt. (Julian of Norwich, 32) De geschiedenis wordt niet uitgewist, maar pijn en lijden worden omgevormd tot licht, het kruis wordt bron van heil, zonde wordt door berouw en vergeving tot zegen. De schepping is al een groot wonder, hoe alles uit niets tot stand komt. Maar deze herschepping is een nog groter wonder. Onvoorstelbaar als je aan de beelden uit Oekraïne of Afrika denkt. Wij zien daden gedaan worden die zo slecht zijn, en wonden toegebracht worden die zo groot zijn, dat het ons onmogelijk lijkt dat er nog iets goeds uit komt. Maar Thomas ziet al hoe de wonden zijn omgevormd. En zalig wie niet zien, maar toch geloven. De wereld is niet veranderd met Pasen, maar wel ons leven in de wereld. Omdat wat de wereld ons voorspiegelt als de hoogste macht ondergeschikt is aan Gods creatieve liefde. De Gekruisigde is verrezen en zijn wonden stralen van licht. Dat is de vaste grond van onze hoop.

Er blijft nog een daad die de heilige Drieëenheid zal doen op de laatste dag … Deze grote daad, besloten door de Heer God van voor alle tijden, en gekoesterd en verborgen in zijn heilig hart, is alleen aan Hem zelf bekend. Hierdoor zal Hij tenslotte alles goed laten komen. Want net zoals de heilige Drieëenheid alles uit niets heeft gemaakt, zo zal Hij ook alles wat verkeerd is zeer goed uit laten komen.

 De Heer is waarlijk opgestaan! Alleluia!