Menu

Kapittels

7e Paaszondag, 21 mei

Kom heilige Geest!

Een Pinksternoveen om vurig te bidden om de komst van de Geest, de Kracht uit den hoge, de Geest der waarheid, Degene die ons alles zal te binnen brengen wat Jezus heeft gezegd.

‘Te binnen brengen’ is eigenlijk een heel mooie uitdrukking. Het is in herinnering brengen, maar zo dat het werkelijk binnenkomt, dat Jezus werkelijk binnenkomt. Als er iets is wat we verlangen en nodig hebben, dan is het wel dat: dat Jezus binnenkomt in ons, woont in ons, leeft in ons. Zo bidden we iedere dag in de vespers:

Kom, o trooster

Kom, zachtheid die de ziel geneest

Kom, vrede in de strijd

Kom, rust die alle onrust stilt

Genees de ziel die is gewond

Koester het verkilde hart

Leid wie zelf de weg niet vond

Sta ons met uw liefde bij.

 

Kom der armen troost, daal neer. ‘Kom, vader van de armen’ staat er in het Latijn.

Troost en geborgenheid wanneer je je armoede sterk voelt. Het kan zijn dat je denkt dat de anderen meer gaven hebben ontvangen, of dat er meer van je gevraagd wordt dan je geven kan. Er zijn vele vormen van armoede waarin we de troost van de Geest nodig hebben.

Maar als de Geest ons Jezus te binnen brengt, dan gaat die troost verder. Dan worden we niet alleen zelf getroost, maar krijgen we oog voor de armoede van de ander en zijn of haar nood aan troost. Het kan gemakkelijk gebeuren dat een ander een fout maakt, iets niet begrijpt, onhandig is, niet reageert zoals jij zou doen, een gave niet heeft die jij toevallig wel hebt, en dat je dan irritatie voelt opkomen, of iets van minachting. Als er iets is wat we bij Jezus nergens en  nooit tegenkomen, dan is het wel minachting. Hij kan boos worden, terecht wijzen, het oneens zijn, medelijden hebben, maar Hij zal nooit neerkijken op wie dan ook. Gregory Boyle zei onlangs in de refterlezing dat hij geleerd had respect te hebben voor wat de armen te dragen hebben, in plaats van af te keuren hoe ze het dragen. Dat is goed om aan te denken als je geneigd bent kritiek te hebben op gebreken en zwakheden van de ander. Dat is wat Benedictus bedoelt met ‘elkaars fysieke en morele zwakheden verdragen’. Je ziet de zwakheden van de ander. Als je kunt bijspringen of helpen, doe je dat, in het besef dat je zelf op andere gebieden – soms zelfs zonder dat je het weet – hulp nodig hebt. En de grondhouding is er één van eerbied, niet van trots en ‘ik kan het beter’.

Kom, vader van de armen, daal neer in ons hart.

 

Maak weer zacht wat is verstard.

Eén van de mooiste dingen die kunnen gebeuren in een gemeenschap waar je elkaar kent en weet ‘hoe de ander is’, is verandering, bekering, in een persoon of in relaties. De Geest werkt en als wij denken dat de zaken vast zitten, star zijn, dan kan Hij ons zacht maken. We verlangen ernaar en zijn er vaak ook bang voor, maar het is onze hoop en onze gelofte: conversatio morum – monastieke levenswijze – wat inhoudt een leven lang open blijven voor bekering. Laten we bidden om de Geest dat Hij ons verder soepel maakt, onze stijfheid weer buigzaam maakt, zodat Jezus in ons wonen kan, zonder zich voortdurend te stoten tegen onze harde kanten en onze gesloten deuren.

 

Geef ons vreugd die niet vergaat.

Wat is die vreugde die niet vergaat? De vreugde die niet vergaat, springt op als we tot onze bestemming komen, als we het werk volbrengen dat God ons opdraagt, als we Jezus volgen en uit liefde onszelf vergeten, als we een ruimte worden waarin Hij leeft en liefheeft. Vreugde is het als we vertrouwend op God en bemind en verlost door Hem, Hem gaan liefhebben, een wederkerige relatie waaraan geen einde hoeft te komen.

Laten we bidden in deze Pinksternoveen, voor onszelf, voor onze gemeenschap en vooral voor onze wereld die snakt naar zachtheid en warmte en troost en rust en vrede:

Kom heilige Geest en vervul ons met uw gloed.

Hemelvaart, 18 mei

Wat gebeurt er ’s morgens vroeg, als het nog donker is en de wekker gaat en je het licht aandoet? Misschien dat er iemand onder ons meteen helder is, maar ik vermoed dat de meesten toch even knipperen met de ogen. Je ziet het licht, maar het is zo fel dat je niets anders ziet. Je stapt je bed uit en botst tegen een kast. Pas als je aan de wastafel staat, raken je ogen gewend aan het licht. Eerst ben je je alleen maar bewust van het licht en kun je het nog niet ‘gebruiken’ om mee te kijken. Maar na korte of iets langere tijd begin je de wereld om je heen te zien die het licht je toont.

Rowan Williams[1] gebruikt die ervaring van de vroege ochtend als een beeld voor wat er gebeurt bij de verrijzenis. Het was nacht. Jezus was gestorven en de leerlingen hadden alle hoop verloren. Maar dan blijkt Hij levend te zijn. Het Licht is opgestaan! De verschijningsverhalen tonen alle verwarring van de vroege ochtend: de dingen zijn niet helder, mensen zijn niet direct herkenbaar. Maria Magdalena denkt dat ze de tuinman ziet. De Emmaüsgangers ontmoeten een vreemdeling. En de leerlingen weten niet of ze een droombeeld zien of dat het echt Jezus is die opeens bij hen staat. Ze zijn gedesoriënteerd en het is allemaal nog niet helder voor hen. Het licht van die vroege ochtend is zo fel, ze knijpen af en toe hun ogen even dicht. Als ze Hem in Galilea ontmoeten, werpen ze zich in aanbidding voor Hem neer, ‘maar sommigen twijfelden’ voegt Mattheus er realistisch aan toe. Ze sloten hun ogen, om nog even in het duister te blijven dat tenminste bekend is.

Net zoals je ’s morgens eerst alleen het licht ziet en het even duurt voordat je de kamer om je heen kunt zien, zo zien de leerlingen in eerste instantie alleen Jezus. Hij is het hart van die verbijsterende nieuwe wereld waarin ze nu wakker worden. De wereld waarin de dood niet het laatste woord heeft, waarin God blijvend betrokken is bij de mensen, zo lijfelijk als een mens van vlees en bloed. Gods vrijheid blijkt zo groot te zijn dat Hij door al onze beperkingen en tragedies en frustraties heen met ons verder gaat naar zijn Koninkrijk. Het is inderdaad verbijsterend: een wereld waarin de gekruisigde Jezus leeft en liefheeft ondanks verraad en verloochening. Geen wonder dat ze Hem alleen zien die eerste tijd na de verrijzenis.

Maar na een tijdje – na 40 dagen – horen we niet meer van mensen die Jezus zien zoals in het begin. Het licht is niet langer iets wat onze aandacht volledig opeist. Het wordt iets waardoor we de wereld kunnen zien. Hemelvaart is als het ware het overgangsmoment. Jezus wordt onttrokken aan de ogen van de leerlingen. Niet omdat Hij er niet meer is, maar opdat Hij het licht wordt waardoor wij de wereld zien. Overdag ben je je meestal niet bewust van het licht als van iets om naar te kijken. In het licht van de dag zie je de wereld, werken we in de wereld. ‘Ziet, Ik ben met u alle dagen tot aan de voleinding der wereld.’ We leven in het licht van Gods genade, in het licht dat Jezus is. We zien de wereld op een nieuwe manier omdat we haar zien dóór Hem. We gaan kijken met zijn blik en delen in zijn toewijding aan mensen. Nu is het tevergeefs niet meer te hopen en te minnen.

Zien we het licht dan helemaal niet meer als iets afzonderlijks overdag? Er blijven altijd momenten dat je opeens verblind wordt door felle zonnestralen als je uit het donker komt. En ook zonder verblind te worden door het licht kun je opeens geraakt worden door de warme gloed van het avondlicht of het heldere ochtendlicht. Zalig Hoogfeest!

[1] Rowan Williams, Open to Judgement, p. 81-85

6e Paaszondag, 14 mei

‘Als je Mij liefhebt, zul je mijn geboden onderhouden’. De afgelopen week kwamen we in de evangelielezingen steeds dat verband tegen: liefhebben en geboden onderhouden. 

In eerste instantie kan het bedenkelijk klinken: je bent mijn vriend als je doet wat ik zeg. Maar het heeft ook iets bevrijdends. Hoe weet ik dat God liefheb? Misschien voel ik er niet veel van. Of misschien voel ik juist wel allerlei warme en mooie gevoelens van liefde, maar is dat echt? Dan wordt het eenvoudig als de Heer zegt: ‘Wie mijn geboden onderhoudt, die is het die Mij liefheeft’. Wat je ook voelt, je kunt beginnen met de geboden die je ontvangen hebt. Geboden als wegwijzers naar een leven in vriendschap met Christus en met elkaar. Eraan gehoorzamen is een gehoor geven, antwoord geven uit liefde.

Augustinus die in de 5e eeuw preekte over de verzen die we vandaag lezen, stelde niet zozeer vragen bij het verband tussen geboden en liefhebben. Misschien ook wel, hij zegt dat er heel veel vragen te stellen zijn, maar dat is voor zijn gehoor niet het belangrijkste om op in te gaan. Zijn vraag is hoe het zit met de Geest die Jezus belooft. ‘Als je Mij liefhebt, houd je dan aan mijn geboden. Dan zal Ik de vader vragen jullie een andere parakleet te geven die altijd bij je zal blijven: de Geest van de waarheid.

Hoe kan de Heer dat nu zeggen, terwijl we zonder de Geest Hem niet kunnen liefhebben en zijn geboden niet kunnen onderhouden? Moeten we dan uit onszelf eerst Christus liefhebben en doen wat Hij gebiedt, en krijgen we vervolgens als beloning de heilige Geest? Dat zou een ontmoedigende gedachte zijn voor zie in zijn eigen hart het gebrek aan liefde kent.

‘Nee, die opvatting is heel verkeerd!’ roept Augustinus uit. Niemand kan zeggen ‘Jezus is de Heer’, tenzij door de heilige Geest. De Geest is er al. Maar er kan meer of minder van de Geest zijn. De leerlingen hadden de Geest al wel toen de Heer die aan hen beloofde: zonder Hem konden ze Christus niet Heer noemen. En toch hadden ze de Geest ook weer niet, althans nog niet op de manier waarop de Heer Hem beloofde. Ze hadden Hem wel én ze hadden Hem niet: ze hadden Hem nog niet in de mate waarin God Hem wilde geven.

Als wij bidden om de Geest in de dagen voor Pinksteren, dan is het tegelijkertijd de Geest zelf die bidt in ons. De komende twee weken staan in het teken van dat gebed. Eerst drie kruisdagen met de processies biddend om zegen over de schepping, over onze wereld. Ook daar geldt: Gods zegen is al aanwezig. Als we morgen achter het kruisbeeld aan naar buiten stappen, zien we al het gezegende land. Misschien kunnen we niet eens naar buiten vanwege de regen die de laatste tijd zo overvloedig valt, maar dan realiseren we ons dat door de vele regen het grondwaterpeil nu weer normaal schijnt te zijn. We bidden om zegen en door erom te bidden gaan we ook de zegen van de Heer herkennen.

Zo bidden we ook om de Geest. Hij is al aanwezig in ons verlangen naar de Heer. Hij spreekt zelf in ons. Door te bidden komen we in een beweging van steeds ruimere liefde terecht. De Geest wekt de liefde van Christus in ons, en het verlangen naar die liefde. We bidden om de Geest en de liefde groeit. Het is een wederzijdse versterking: de Geest maakt dat je de geboden onderhoudt, een praktische uiting van liefde; en als je de geboden onderhoudt, zendt de Vader de Helper die bij ons blijft en in ons zal zijn.

Laten er geen einde zijn aan ons bidden, omdat er geen einde is aan de Geest die de Heer ons wil schenken.

5e Paaszondag, 7 mei

‘Ik ben de Weg, de Waarheid en het Leven. Niemand kent de Vader dan door Mij.’

Het is de derde keer in één week tijd dat we dit evangelie horen. Benedictus heeft het vaak over de weg. In de Proloog klinkt het: ‘Zie in zijn goedheid toont de Heer ons de weg ten leven.’ En: ‘..gaan wij dan, geleid door het Evangelie, voort op zijn wegen, om Hem te mogen aanschouwen, die ons naar zijn Rijk geroepen heeft.’ ‘… ontvlucht niet de weg van het heil die aanvankelijk altijd nauw is’. En: ‘Naarmate men echter voortgang maakt in het monniksleven en in het geloof, verruimt zich het hart en snelt men met een onuitsprekelijk blije liefde voort langs de weg van Gods geboden.’

De weg heeft bij Benedictus met gehoorzaamheid te maken: door de inspanning van de gehoorzaamheid keren wij terug naar de Heer. ‘Laten wij dan ons hart en lichaam uitrusten voor de strijd, dat wil zeggen voor de heilige gehoorzaamheid aan Gods geboden. En als er iets niet mogelijk blijkt te zijn voor onze natuur, vragen wij dan aan de Heer, dat Hij ons met de hulp van zijn genade wil bijstaan.’

Hoe zit het met het verband tussen de tekst van het evangelie en onze gelofte van gehoorzaamheid?

‘Ik ben de Weg’, zegt Jezus. Die weg volgen is een Persoon volgen, luisteren naar zijn stem en doen wat Hij doet. Een weg is niet iets om naar te kijken, maar om te gaan. Als je niet gehoorzaamt aan een weg, maar stil blijft staan of een andere kant opgaat, wordt het wel heel lastig om op je bestemming uit te komen. Maar Jezus gehoorzamen is misschien nog iets anders dan gehoorzamen aan de abt of priorin, aan een medezuster, of zelfs aan de Regel?

In ieder geval: als iemand je een opdracht geven die tegen Jezus ingaat, moet je níet gehoorzamen. Maar in de overige gevallen?

De Regel is als het ware een concretisering van het Evangelie, een toespitsing. Niet de enig mogelijke manier om het evangelie te beleven, maar wel een goede mogelijkheid. Niet voor niets staan er zoveel Bijbelcitaten in. Het is een levenswijze die voortkomt uit het Woord van God. Antonius hoort in de kerk de tekst over wie volmaakt wil zijn en gaat onmiddellijk zijn bezittingen verkopen. Een monastieke gemeenschap volgt het model van de eerste christengemeenschap, waar de mensen als broeders en zusters alles gemeenschappelijk hadden. En Benedictus motiveert de gehoorzaamheid aan de abt met Jezus’ woorden: ‘Wie u hoort, hoort Mij.’ Christus horen door de stem van een medemens, gehoorzamen aan een ander wordt zo het volgen van de weg die Christus is.

Het is enerzijds een weg van ascese, van oefenen. Je zet je eigen wil opzij om te luisteren naar de wil van een ander. Waarom is het goed om dat te oefenen? Omdat mijn eigen wil me gemakkelijk misleiden kan en ik de wegwijzer van een ander nodig heb.

Omdat, ook als mijn eigen wil niet verkeerd is, het strak vasthouden ervan me onvrij maakt, me opsluit in mezelf en me onbekwaam maakt om lief te hebben.

Omdat Jezus zelf deze weg gegaan is. Nadat Maria en Jozef hem, toen hij 12 jaar oud was, kwijt waren geraakt en niet begrepen wat Hij in de tempel deed, ging Hij rustig met hen mee naar huis en was hun onderdanig.

Anderzijds is het volgen van de weg die Christus is een zaak van liefde. Waarom gehoorzaam je? Uit liefde. In de stemmen van de mensen om ons heen luisteren we naar Jezus die mens geworden is, die spreekt in de vragen en noden en opdrachten van wie we ontmoeten. Ik kom Hem tegen in de ander en zou ik dan niet luisteren en handelen?

Tegelijk is het ook ruim van hart worden. Mijn hart wordt steeds meer een plek waar hij kan wonen als ik handel zoals Hij. En zijn handelen was ook gehoorzaamheid. Niet klakkeloos, maar wel voorkomend. ‘Wat verlang je?’ ‘Wat wil je dat Ik voor je doen zal?’ Ik heb niet geteld hoe vaak zulke zinnetjes in het evangelie voorkomen, maar Hij vroeg het meerdere malen aan de mensen die Hij ontmoette.

In het huis van zijn Vader is ruimte voor velen. Laat we ons daarheen spoeden langs de weg die ons bekend is, Christus, het luisterende hart van God in onze wereld.

 

4e Paaszondag – Roepingenzondag, 30 april

4e Paaszondag

Het is vandaag roepingenzondag. We kunnen extra bidden om roepingen, bidden voor wie een roeping onderscheiden, en wat we ook kunnen doen: bidden voor onze eigen roeping. Iemand met een cisterciënzer roeping ontvangen in onze gemeenschap kunnen we ook alleen maar doen als we zelf onze roeping beleven. Anders houd je wel een gemeenschap in stand, maar waarvoor? We zijn hier tenslotte niet om Klaarland zo lang mogelijk overeind te houden. We zijn hier ook niet om rustig in onze vertrouwde omgeving te kunnen blijven. We zijn hier enkel en alleen om antwoord te geven op de Stem van de Heer die ons hier geroepen heeft. Dat is een avontuurlijk bestaan en vraagt heel onze inzet, onze ijver zou Benedictus zeggen. Als iemand bij ons komt meeleven, hoop ik dat ze dat proeft: vurigheid in het God zoeken, ijver voor de praktische levensregels die het monastieke leven ons stelt om te groeien in geloof, hoop en liefde, om ruim van hart te worden, zodat God steeds meer ruimte krijgt om in ons te wonen.

Dat is een taak voor iedere dag. Zoals Bernardus dagelijks zichzelf de vraag stelde: ‘Bernardus, waartoe ben je hier gekomen?’, zo kunnen we ook iedere dag vragen: ‘Heer, waartoe roep Je me vandaag?’

Het zou kunnen dat dat nogal vermoeiend klinkt: avontuur, inzet, ijver, iedere dag opnieuw. We weten allemaal dat het kloosterleven, ondanks de schijn van rust, ook heel vermoeiend kan zijn. Maar als je alleen maar denkt: ‘Wat moet ik allemaal doen?’, dan is het tijd om een ander beeld tevoorschijn te halen: het beeld van schapen met een herder. Luisteren naar de stem van de Heer is niet luisteren naar de stem van een opdrachtgever voor wie je allerlei klussen moet doen of problemen moet oplossen. Het is luisteren naar de stem van een Herder die zorg voor je draagt, die je naar grazige weiden leidt of thuis brengt in de stal, die je niet in de steek laat als je ziek bent, of niet meer verder kunt, of verdwaalt.

Een tijd geleden zei een zuster me dat ze nu de waarde van gehoorzaamheid ontdekt had. Ze moest al tijden, eigenlijk tegen haar zin, gehoorzamen aan haar priorin die zei dat ze vroeger moest gaan slapen en niet naar de completen en de vigiliën komen. Nu heeft ze ontdekt dat dat is wat ze nodig heeft: extra rust en extra slapen, en dat het langzaam beter gaat. Luisteren naar de stem van de Herder is iets anders dan luisteren naar de stem van de baas. Het is Hem volgen en vertrouwen dat Hij weet wat goed voor ons is, en ons leidt naar waar we moeten of mogen zijn. De weg kan lastig en soms pijnlijk zijn, vermoeiend ook, maar de zekerheid die we hebben is dat de Herder ons Thuis brengt.

Hoe zit het nu met luisteren naar de stem van de Heer en luisteren naar de stem van de overste? Benedictus lijkt dat wel op één lijn te zetten als hij zegt: zij weten van geen uitstel als de overste iets beveelt, alsof God zelf het bevel gegeven had, en verderop in RB 5: De gehoorzaamheid, die aan de oversten wordt bewezen, wordt aan God zelf bewezen, want Hij heeft gezegd: “Wie u hoort, hoort Mij”. Is dan het woord van de overste gelijk aan het woord van God?

Ik vermoed dat iedereen hier in huis weet dat dat niet het geval is. En zelf weet ik het ook. Wie abt of abdis is, heeft niet opeens een directe lijn naar boven. Een overste zoekt nog meer dan anderen naar de wil van God. Wat zou het gemakkelijk zijn als je maar hoefde te spreken om te horen wat God zegt!

Benedictus houdt duidelijk rekening met het feit dat de overste zijn of haar fouten, zonden en gebreken heeft. ‘Doet wat ze zeggen, niet wat ze doen’, raadt hij aan waar de overste zelf steken laat vallen. En als je ziet dat een opdracht niet goed is, dan moet je de abt erover aanspreken en niet zomaar doen wat hij – of zij, in ons geval – zegt. De heilige Teresa is het met hem eens. Ze voelt niets voor blinde gehoorzaamheid die klakkeloos een onzinnige opdracht uitvoert. ‘Lieve zuster, God heeft je verstand gegeven. Dat is om te gebruiken!’ roept ze uit. En een andere keer: ‘Mijn God, waar moet dat heen? Alsof we nog niet dom genoeg waren van nature, willen we het nu nog worden door genade!’

De stem van de overste is niet letterlijk de stem van God. Maar de vraag voor iemand die gehoorzaamheid beloofd heeft volgens de Regel is ook niet: ‘Heer, wat wilt U dat gedaan wordt?’, maar: ‘Heer, wat wilt U dat ik doe?’ Het doel van de gehoorzaamheid is de relatie van liefde met God, niet het nut van de handeling. Het kan best zijn dat een andere handeling objectief gezien beter zou zijn, maar als God had gekozen voor de meest efficiënte manier om de wereld te besturen dan had Hij de mens waarschijnlijk nooit geschapen. De waarde van de gehoorzaamheid die wij beloofd hebben, zit niet in het belang van de daad. Het hoeft niet zo te zijn dat we op deze manier altijd de best mogelijke handelingen doen. God kan werken met onze geslaagde plannen en met de dingen die ons heel goed toeschenen, maar die grandioos mislukken, en met alles er tussenin. De waarde van de gehoorzaamheid zit in de liefde die haar bezielt. En soms gebruikt onze Heer de gehoorzaamheid om ons iets goeds te laten doen wat we zelf nooit bedacht hadden. Hij kan zelfs de overste inspireren om een zuster een echt goede opdracht te geven.

Mogen we vandaag en de komende week vol vertrouwen luisteren naar de stem van onze Herder, hoe en door wie Hij ook tot ons spreekt.

Palmzondag, 2 april

‘Heden hosanna, morgen kruisigt Hem’, zingen we in een lied van Willem Barnard. Maar vandaag komen die twee uitroepen nog dichter bij elkaar: op dezelfde dag, zelfs in dezelfde viering. We beginnen met de palmprocessie. We zwaaien met palmtakjes voor onze Koning die zijn stad binnentrekt. De vreugde van de vervulling van  onze hoop, de lang verwachte bevrijding is nabij. Maar dan volgt het passieverhaal. De Koning die we daarnet nog binnengehaald hebben, wordt verraden, gevangen genomen en gekruisigd. We zitten weer midden in de actualiteit, en het zwaaien met palmtakjes lijkt nu kinderachtig en dwaas. Even dachten we dat het anders kon, dat Jezus de troon van onze wereld zou bestijgen en vrede brengen. Maar Hij sterft aan de onrechtvaardigheid van machthebbers, aan de haat en de wreedheid van de massamens waar we zo bang voor zijn. Hoe kun je nog viool spelen, nog zingen bij zoveel leed en onrecht en geweld? Hosanna en kruisigt Hem op één dag. En het tweede lijkt het eerste teniet te doen.

De intensiteit van de Goede Week, van het Paastriduum is nu juist dat de twee allebei voluit gelden. We leven in twee werkelijkheden tegelijkertijd, en de vreugde van Pasen is dat de intocht van onze Koning niet teniet wordt gedaan door zijn kruisiging, maar dat zijn kruisiging een intocht wordt.

Vandaag, op palmzondag, komt Jezus onze stad binnen, zachtmoedig en rijdend op een ezel. Wij halen Hem binnen en lopen met Hem mee, voor Hem of achter Hem of als het ezeltje onder Hem. Ons verlangen en onze hoop zijn reëel en we proeven al Gods antwoord in de intocht. Maar dan volgt het passieverhaal. Daarin komt het geweld nog dichterbij dan in de nieuwsberichten. Bij de nieuwsberichten over alle ellende die Poetin aanricht in Oekraïne, over de gevolgen van de klimaatveranderingen, bij wat we horen over geweld in Oost-Congo, dictatuur in Nicaragua, enz. enz. voelen we vooral onze machteloosheid. Maar in het passieverhaal staan we niet aan de goede, maar machteloze kant. Het zijn niet zozeer de Romeinse onderdrukkers die verantwoordelijk worden gehouden voor de dood van Jezus, maar zijn eigen volksgenoten, de kerk van die dagen. En de leerlingen die zo nauw met Hem verbonden waren? Drie vallen er in slaap als Hij hen vraagt om met Hem te waken, Judas verraadt Hem, Petrus verloochent Hem, de anderen vluchten weg. In de passie die we vandaag zingen is het de taak van enkele zusters om met kracht te roepen: ‘Kruisigt Hem!’ Ze zouden het liever niet zeggen en niet de rol op zich nemen van Judas, van de hogepriester, of van Petrus die zweert ‘Ik ken Hem niet!’ Maar als we eerlijk zijn, zit ook dat in ons.

Judas? Ik kan teleurgesteld en boos zijn om wat Jezus niet doet. Zou Hij niet genezing en bevrijding brengen? Nu laat Hij het afweten. Hij laat zelfs toe dat kostbare nardusolie verspild wordt aan zijn persoon, terwijl het geld ervan had kunnen dienen voor de bevrijdingsbeweging. Denkt Hij dan niet aan ons?

Petrus? Ja. Er zijn de dingen die ik zou moeten doen, maar nalaat uit angst. Er zijn de keren dat ik zeg: ‘Ik ken die mens niet’, door langs iemand heen te lopen.

Als we het passieverhaal horen in deze dagen, staan wij niet enkel onschuldig aan de goede kant. De stad waar Jezus binnentrekt en die Hem kruisigt is ook ons eigen hart.

Maar de vreugde van Palmpasen, van Witte Donderdag, van Goede Vrijdag, van Stille Zaterdag en van Paaszondag is dat de werkelijkheid van het verraad, de verloochening en de kruisiging niet in staat is om de heerschappij van onze Koning te verhinderen. Wij zijn van Hem met al ons kwaad. Onze mislukkingen, ons falen, onze onwil soms, kunnen Hem niet tegenhouden. In plaats van Jeruzalem binnen te trekken en alle tegenstand tot zwijgen te brengen, ondergaat Jezus onze tegenstand. Hij neemt onze schuld op zich. Hij geeft zich aan degenen die Hem willen kruisigen, en het is zo dat God de onmacht van ons kwaad laat zien. Zijn lijden is uiterst reëel, de pijn, de eenzaamheid, de doodsangst, ze zijn er allemaal. Maar wij zijn niet in staat om met ons geweld een einde te maken aan Gods liefde, we zijn niet in staat om zijn Koninkrijk te verhinderen. Daarom kunnen we blijven zingen, huilen en zingen bij alles wat er gebeurt. Ik denk dat we móeten blijven zingen, om de hoop die blijft, om het vertrouwen dat Jezus Koning is van onze wereld en dat niets in ons in staat is om zijn Rijk te verhinderen. We mogen enthousiast en krachtig ‘Hosanna’ roepen, ‘gezegend wie komt in de naam van de Heer!’, en straks vrolijk zwaaien met onze palmtakjes.

De vreugde om Jezus die ons verlost en bevrijdt is een diepe werkelijkheid en blijft, ook als het kwaad oppermachtig lijkt. Moge Hij ons leren zijn weg te volgen in deze dagen.

19 maart, 4e zondag vastentijd

Jezus verlaat de tempel en Hij ziet bij de poort een man zitten die blind geboren is. De leerlingen volgen zijn blik en beginnen over de blinde te spreken. De blinde zelf zegt niets. Hij roept niet ‘Zoon van David, heb medelijden met mij’. Hij zegt niets. Hij wordt zelfs niet eerst aangesproken door Jezus. Geen vraag ‘Wat verlang je?’ of ‘Geloof je dat Ik dit doen kan?’ We horen alleen een gesprek over hem, en pas als Jezus al het slijk op zijn ogen heeft gestreken, zegt Jezus iets tegen hem en krijgt hij de opdracht om zich te gaan wassen in de vijver van de Gezondene. Net daarvoor heeft Jezus trouwens over zichzelf gesproken als Degene die door de Vader gezonden is. ‘Wij moeten de werken doen van Hem die Mij gezonden heeft’.

Is dit een genezingsverhaal? In de genezingsverhalen is er eerst een nood, een lijden, een vraag om hulp, en na de genezing huppelt de lamme weg. Maar hier is er geen vraag, de noodzaak om zich te wassen komt pas als Jezus modder aanbrengt. En na de genezing begint de blinde pas te leven en te spreken in een verrassende vrijheid en helderheid. Het is een verhaal over zien, maar dan over zien wie Jezus is, en wie blind is en wie ziende is niet een lichamelijke zaak.

Wat zie je? De leerlingen en later de Farizeeën zien vooral zonde. Een blinde? Heeft hij zelf gezondigd of zijn ouders? Iemand die op de sabbat geneest? Dat moet een zondaar zijn. Iemand die in gesprek gaat met de religieuze autoriteiten? ‘In zonden ben je geboren, zo groot als je bent!’ Maar Jezus ziet iets anders. Een gelegenheid om de werken Gods aan het licht te laten komen. Onze zonden lijken Hem tamelijk onverschillig te laten. Blind zijn noemt Hij geen zonde, zelfs geen gevolg van zonde. Wat wel zonde is, is als je overtuigd bent dat je ziet en liever je eigen ogen vertrouwt dan je blik te wassen in het water van de Gezondene.

Eigenlijk waren het niet hun eigen ógen waar de Farizeeën vertrouwen in hadden. Het was meer een vertrouwen in hun eigen ideeën – de dingen die ze voor zich zagen in hun geest, hun overtuigingen en hun beeld van hoe de samenleving in elkaar zit. Om vast te houden aan hun ideeën moesten ze bijna ontkennen wat hun ogen zagen: een blindgeborene die kan zien, een man die op sabbat Gods genezende kracht laat stromen. Ze doen alle moeite om de werkelijkheid te ontkennen. De ouders van de blindgeborene moeten komen, maar nee. Het is hun zoon en hij is blind geboren. De blindgeborene moet zelf nog een keer komen en nog eens het verhaal vertellen, maar hij blijft erbij. Hij bekommert zich niet over ideeën, over wat kan en niet kan, over wat hoort en niet hoort. ‘Of Hij een zondaar is, weet ik niet. Eén ding weet ik wel: dat ik blind was en nu zie.’

Hoe kijk je? Ik kan rondkijken in de gemeenschap en vooral zien wat er verkeerd is. Ik kan in mijn eigen leven kijken en daar vooral zonde zien. Het kan ook nodig zijn dat we ons van onze blindheid bewust worden. Misschien strijkt Jezus wel het slijk op onze ogen, maar dan wijst Hij ook naar het water van de Gezondene en geeft Hij ons het licht om te gaan zien zoals Hij ziet. En dat is niet voortdurend oordelend. Als Jezus de blindgeborene ziet, ziet Hij een opening om het licht van God in de wereld te laten komen. ‘There is a crack in everything. That’s where the light gets in.’ Bij alles wat verkeerd is, kun je je blind staren op het negatieve en de hoop verliezen. Of je kunt vragen hoe de werken Gods in deze mens, in deze situatie openbaar kunnen worden. De blindgeborene wordt daardoor genezen. De wereld om hem heen verandert niet op het moment dat Hij leert zien wie Jezus is. Maar hij wordt zichzelf. ‘Ik ben het’, zegt hij. Ik ben het en ik zie in het licht. Zoals Jezus eerst gezegd heeft ‘Ik ben het licht der wereld’. Hij wordt vrij. Tegenover de Farizeeën die hem willen intimideren, antwoordt hij nuchter en zonder angst. Hij stelt hen vragen en blijft helder zien, ook als dat betekent dat hij buiten gezet wordt.

Ga je wassen in het water van de Gezondene en Christus’ licht zal over je stralen. Het duister verliest zijn macht over datgene wat in het licht wordt gebracht. Het duister in ons hart, in ons leven, in onze wereld is niet een hopeloze mislukking. Het is een gelegenheid voor de werken Gods om openbaar te worden. Alles wat aan het licht wordt gebracht, komt in het licht tot helderheid. En alles wat verhelderd wordt, is zelf “licht” geworden.

Hoe kan dat? Er lijkt wel heel veel duister te zijn. Maar dan is daar de blindgeborene, aan het begin van het verhaal volkomen passief, en als Jezus hem ziende heeft gemaakt, vrij en vrolijk te midden van alle misverstanden, moedig en sterk. Hij laat zich niet ontnemen wat hij gezien heeft, Wie hij gezien heeft.

Voor het licht dat in de wereld is gekomen, Jezus de Heer, heeft God ons geschapen.

Breng ons naar dat licht, naar Hem die redding brengt aan alle mensen.

12 maart, 3e zondag vastentijd

Wanneer de Samaritaanse hoort van het levende water dat Jezus kan geven, is ze wel geïnteresseerd: ‘Heer, geef mij van dat water, zodat ik geen dorst meer krijg en niet meer hier behoef te komen om te putten.’ Het levende water kan haar bevrijden van twee dingen: van haar dorst, en vooral van de dagelijkse gang naar de put. Water gaan putten is voor haar geen prettige wandeling in de ochtendkoelte of ’s avonds als de hitte van de dag verdwenen is en je weer vrij ademen kunt buiten. Het is geen gelegenheid voor gezellige kletspraatjes, om dorpsgenoten te ontmoeten en nieuwtjes uit te wisselen. Zij probeert die ontmoetingen juist te vermijden. Ze is zelf te vaak het onderwerp van de nieuwtjes: ‘Heb je gehoord wat zij nu weer gedaan heeft? Ze heeft nu weer iemand anders. Het is schandalig.’ Als ze een buurvrouw ontmoet, is het maar de vraag of er überhaupt wel een gesprekje zal zijn. Het kan goed zijn dat de anderen haar omzeilen en niet aanspreken. Ze staat buiten de gemeenschap. Dan maar liever op het middaguur water putten, als de kans gering is, dat ze moet voelen hoe ze wordt afgewezen.

Levend water dat blijft opborrelen zal haar bevrijden van die dagelijkse kwelling. Maar als ze erom vraagt, zegt Jezus dat ze haar man moet gaan halen. Wat moet ze daar mee? Kan ze degene met wie ze nu min of meer samenleeft gaan halen? Misschien kan dat niet eens. In ieder geval kiest ze ervoor om te zeggen: ‘Ik heb geen man’. Dat is een soort waarheid, een heel korte samenvatting van de waarheid.

En hoe reageert Jezus? Hij vult haar antwoord aan en prijst haar, omdat ze de waarheid spreekt. Geen verwijt over het aantal mannen dat ze al versleten heeft. Geen minachting voor haar die zichzelf door haar ongeregelde levensstijl buiten de gemeenschap geplaatst heeft. Hij laat haar niet als hopeloos vallen nu Hij dit van haar weet. Hij bevestigt haar juist: ‘Dat zegt ge terecht’ en ‘Wat dit betreft hebt ge de waarheid gesproken’. Hij noemt hardop waar de vrouwen in het dorp over fluisteren en wat de Samaritaanse zelf niet durft zeggen omdat het haar in de positie van “slechte vrouw die gemeden moet worden” plaatst. Maar Jezus noemt het eenvoudigweg en blijft met haar in gesprek en blijft ingaan op haar vragen. Hoe zit het met dat eeuwenoude geschilpunt over de plaats van aanbidding? Jezus mengt zich niet in een langdurige discussie. Hij gaat van plaats naar tijd. Het uur van aanbidding is nu, en wel aanbidding in geest en waarheid. De Messias zal eens komen en alles uitleggen? ‘Ik ben het, die met u spreek.’ Hier en nu is het levende water te vinden voor wie bij Jezus zijn of haar waarheid onder ogen ziet.

De waarheid zal u vrijmaken. Het zijn niet onze zonden en gebreken die ons afgescheiden houden van God en van de anderen. Het is de schijn die we denken te moeten ophouden die ons isoleert. En het is onze kritische houding, onze illusie dat we onszelf beter kunnen accepteren als we een ander om haar fouten lager kunnen zetten, die maakt dat we een ander isoleren, en daarmee eigenlijk ook onszelf. De waarheid erkennen onder de barmhartige ogen van God brengt relatie tot stand. Met de Heer en met elkaar. Vandaar dat een gemeenschapsviering helend en reddend is voor onze gemeenschap. Of ook simpel het bekennen van een fout bij het avondeten. Dan krijgt Gods barmhartigheid de kans om ons met elkaar te verbinden en onze dorst te lessen.

De Samaritaanse laat haar emmer staan en rent terug naar het dorp. Wat is het beslissende punt waarmee ze haar dorpsgenoten oproept om naar de put te gaan en Jezus te ontmoeten? Juist datgene waarvoor ze haar buren wilde ontwijken: Hij heeft me alles verteld wat ik gedaan heb! Haar dorpsgenoten hadden haar dat ook kunnen vertellen en ze hebben het misschien wel gedaan ook. Maar Jezus heeft het haar zo verteld dat ze zichzelf kan aanvaarden met heel haar geschiedenis. God wacht op haar aanbidding in geest en waarheid, niet in schijn en illusie en met het verborgen houden van wat niet door de beugel kan. Hij verlangt niet naar iemand anders, naar iemand die beter is en de zaken wel goed op orde heeft. Hij ziet juist haar en kan haar vertellen wie ze is, in liefde en waarheid.

De mensen in Sichar laten zich door haar aansporen. Ze hadden kunnen denken: iemand die je vertelt wat je gedaan hebt? Beter maar uit de buurt blijven. Maar blijkbaar zien ze hoe deze vrouw bevrijd en gered is en ze gaan naar Jezus toe en vragen Hem te blijven.

 

Blijf, Heer Jezus, en vertel ons onze waarheid. Alleen daarmee kunnen we U aanbidden.

5 maart, 2e zondag vastentijd

Op de icoon van de Transfiguratie word je blik allereerst getrokken naar Christus boven op de bergtop, stralend als de zon in zijn kleed dat glanst als het licht. Hij heeft zijn rechterhand geheven, de twee vingers duiden de twee naturen aan: Hij is God en Hij is mens in één Persoon. Dan zijn er Mozes en Elia die om Hem heen staan in eerbied een beetje gebogen. En als je dan wat langer kijkt, gaat je blik naar beneden en daar, tegen de donkere berghelling, blijken nog drie figuren te liggen. Als ze tenminste al liggen, het lijkt alsof ze nog naar beneden tuimelen.

In het evangelie staat dat Petrus en Jakobus en Johannes zich ter aarde wierpen bij het horen van de stem uit de lichtende wolk. Ik zie dan een prosternatie voor me, languit liggen ze voorover uitgestrekt op de grond en ze durven niet op te kijken. Als wij prosterneren op grote momenten, gaan we rustig door de knieën om dan netjes op een rijtje te liggen. Het heeft wel iets van een heel diepe beleefde buiging. Maar in feite is het een omvallen, een omver gegooid worden door een grote schok, zoals ook Paulus viel toen hij de stem van Jezus hoorde, die hij vervolgde en van wie hij dacht dat Hij dood was. De schok van een God die mens is. Wij prosterneren bij de lezing van het Passieverhaal, wanneer de Zoon van God de geest geeft aan het kruis, of bij het begin van de Goede Vrijdagdienst. Het is een omvallen door de schok dat God sterft als mens. Bij de transfiguratie is het ook de schok van God en mens in de ene Persoon van Jezus. Op de icoon hadden de leerlingen geen tijd om een eerbiedige houding aan te nemen. Ze zijn gevallen, ze vallen nog. De stralende glans van Jezus, de stem uit de lichtende wolk, het gebeuren op de berg Thabor heeft hen omver gegooid. Jezus, met Wie ze al een tijd op weg zijn – ze hebben samen met Hem gegeten, gesproken, Hij liep naast hen – toont zich voor hun aardse ogen als de Zoon van God. Ze hebben gezien hoe Hij wonderen deed, Petrus heeft beleden dat Hij de Zoon van God is, maar nu ze iets zien en horen van zijn glorie, gooit dat hen ondersteboven.

Wie is Hij? Je kunt Hem ontmoet hebben, je kunt Hem liefhebben, je kunt met Hem meegaan, je kunt door Hem aangeraakt zijn, en dan is er plotseling een moment waarop Hij zijn glorie minder verbergt en je valt op de grond. Jakobus rolt een eind naar beneden en draait zich helemaal af. Het is teveel. Johannes houdt één hand afwerend naar het te felle licht, maar hij probeert vanuit zijn ooghoeken iets van Jezus op te vangen. Petrus is gevallen, maar zijn lichaam blijft naar Jezus gekeerd. Hij wendt zijn hoofd af, maar zijn rechterhand is naar Jezus uitgestrekt, zoals toen hij over het stormachtige water van het meer wandelde. Hij kan de aanblik van Jezus niet verdragen, maar tot wie zou hij anders kunnen gaan. Alleen hier vindt hij woorden van eeuwig leven, zelfs al doet de stem hem neerstorten.

In zijn boek ‘God zoekt de mens’ heeft Heschel een hoofdstuk over ontzag. Ontzag, zegt hij, is een wijze van verstandhouding met het geheim van alle werkelijkheid. Op de berg Sinaï boezemden de donderslagen en bliksemflitsen en het bazuingeschal ontzag en vrees in. Op de Thabor zijn het het ontzaglijk heldere licht en de stem uit de lichtende wolk. Het geheim van alle werkelijkheid – Gods betrokkenheid en zorg bij zijn volk, zijn nietig schepsel. Zijn menswording tot redding van zondige mensen.

De leerlingen die iets van het geheim zien, worden aangegrepen door een hevige vrees. Maar als ze daar op de grond liggen, niet in staat om verder te kijken, komt Jezus naar hen toe en raakt hen aan. ‘Sta op, zegt Hij, en weest niet bang’. Het ontzag voor de Heer, voor het licht dat verborgen is in zijn menselijke gestalte, is een vrees die moed geeft om verder te gaan, met Hem mee, achter Hem aan. ‘Trek weg uit uw land, uw stam en uw familie, naar het land dat Ik u zal wijzen.’ ‘Dit is mijn Zoon, de Welbeminde, in wie Ik mijn behagen heb gesteld; luistert naar Hem.’ ‘Kom, laten we gaan.’

Jezus is weer hun gewone reisgezel. De glans en de straling zijn verdwenen. Zo gaat Hij verder met hen op weg, naar Jeruzalem, naar zijn dood. Maar ook die vreselijke werkelijkheid is doortrokken van het geheim van Gods liefde. En de leerlingen mogen verder gaan, wetend van het geheim, en eraan deel krijgen door te luisteren naar Jezus.

Mogen ook wij luisteren naar de Heer, en af en toe omvallen in ontzag voor onze God.

26 februari, 1e zondag vastentijd

C.S. Lewis schrijft, als hij het heeft over zijn bekering: ‘Ik ging niet op het godsdienstige pad om gelukkig te worden. Ik wist allang dat daarvoor een fles port genoeg was.’

We zijn de veertigdagentijd binnen gegaan, een tijd van vasten, de fles port ontbreekt. Nu was die altijd al zeldzaam, maar ook andere eenvoudige geluksbrengers zijn in deze dagen afwezig. En toch is het alleen in het hoofdstuk over de veertigdagentijd dat Benedictus het woord ‘vreugde’ gebruikt. Tweemaal zelfs, en verder nergens. In v.6 schrijft hij: Op die manier kan ieder uit eigen beweging en met de vreugde van de Heilige Geest aan God iets aanbieden dat boven de maat van zijn verplichting uitgaat. En in v.7: laat hij dan met de vreugde van het verlangen, dat uit de Geest is, uitzien naar het heilige Paasfeest. Wat voor vreugde is dat?

Ik zou het een vreugde van bekering en van verwachting willen noemen.

Bekering associëren we vaak meer met berouw en verdriet over alles wat je verkeerd doet. Je bent jezelf weer tegengevallen en je denkt dat God dezelfde teleurstelling voelt. Het is om moedeloos van te worden, in plaats van beter lijken we slechter te worden, of in ieder geval lijkt er geen vooruitgang te zijn. De vastentijd is een tijd van bekering en dat betekent dat we met onze neus op de onaangename feiten worden gedrukt: we kunnen niet trots zijn op onszelf en God zal dus wel niet tevreden zijn over ons.

Berouw is natuurlijk een goede zaak. Ik zal niet het tegenovergestelde beweren. Het is het verlangen om in verbondenheid met God te leven, om ruimte voor Christus te worden, om je te laten leiden door de Geest, om vrij te worden voor een leven in de liefde van de Drieëenheid. Berouw is de erkenning dat ik me weer van Hem heb afgekeerd, dat ik gekozen heb voor een kleinzielig bestaan, dat ik anderen verwond omdat ik mezelf centraal stel. Maar al laten wij God los, daarom laat Hij ons nog niet los. Adam en Eva eten van de appel in het paradijs en wat zegt de Heer als ze tevoorschijn zijn gekomen? Hij zegt niet: ‘Dat had ik niet van jullie verwacht, jullie hebben Me erg teleurgesteld.’ Hij zegt hun wel wat de consequenties zijn van hun daad, en vervolgens gaat Hij kleren voor hen maken en Hij zelf kleedt hen aan.

Berouw hebben is verdrietig zijn, maar het gaat samen met de vreugde dat bekering mogelijk is. God zegt niet: ‘Laat verder maar zitten, het wordt toch nooit wat met jou.’ Hij gaat de kleren naaien die Adam en Eva nodig hebben door de zondeval. Hij komt in de wereld om zondaars op te zoeken en te redden. Niet de rechtvaardigen hebben een geneesheer nodig, maar de zieken. Hij maakt onze bekering mogelijk. Dat is reden tot grote vreugde. Ieder jaar komen er weer de veertig dagen van bekering. Je wordt niet van school gestuurd als je na 10 jaar nog niet het vereiste resultaat hebt bereikt. God heeft vertrouwen dat het goed komt, en Hij neemt de tijd. Op een of andere manier is het gemakkelijker om te veranderen wanneer iemand vertrouwt dat je het kunt, dan wanneer iemand je alleen maar aanwijst waar je veranderen moet en je op je fouten wijst. We krijgen veertig dagen van bekering omdat de Heer vertrouwt dat we ons steeds opnieuw naar Hem willen toekeren. Hij beluistert ons verlangen en antwoordt erop door ons de hand te reiken.

Vreugde van bekering betekent niet wanhopen aan je pogingen om je naar Hem toe te keren, maar geloven in de werkelijkheid van Gods vertrouwen. Het hangt uiteindelijk niet van ons af. Benedictus heeft het over de vreugde van het verlangen dat uit de Geest is, waarmee we uitzien naar het heilig Paasfeest. Er staat ons iets te wachten: bevrijding, leven, en het is die verwachting die onze vreugde is. Het is niet de vreugde van een fles port die de scherpe kantjes verdooft en je warm en doezelig maakt. Het is niet de vreugde dat alles goed is, want dat is het niet. Maar het is de vreugde van de zekerheid van de eindoverwinning, de zekerheid dat God alles goed zal maken en dat we dus niet bang hoeven te zijn voor de kwade machten die ons willen overheersen. De bekoringen zijn er nog steeds. In het evangelie staat al bij het begin van het verhaal dat de duivel Jezus op de proef komt stellen. Wat het extra lastig maakt voor ons is dat we vaak niet door hebben dat het de duivel is die ons op de proef stelt. Het lijkt soms gewoon verstandig of rechtvaardig wat hij zegt. Heb ik dat brood niet nodig? En het is toch niet terecht dat de ander meer aandacht of erkenning krijgt dan ik? En ik moet wel een beetje macht veroveren, want anders lopen ze me onder de voet. Maar Jezus heeft de duivel afgewezen en we weten Hem aan onze kant als we, met Hem, nee zeggen tegen de bekoringen. Omdat Hij nee heeft gezegd en bij alles de relatie met zijn Vader voorop heeft gesteld, kunnen we als het ware vrolijk en lachend de voorstellen van satan van de hand wijzen. Nee, dat is allemaal niet nodig. Er is ons iets veel beters beloofd en zouden we dat wegwerpen voor deze armzalige bekoringen?

Het is niet altijd gemakkelijk op het moment van de verzoeking om alles in het juiste perspectief te zien, maar laten we proberen ver genoeg te kijken. Wat verwacht je? Als we Pasen verwachten, het leven door de dood heen, het Koninkrijk, dan wordt de zekerheid van die verwachting de vreugde van ons leven. En dan ontdekken we Gods genade in onze bekering, in het afwijzen van de bekoringen, in ons dagelijks leven.

Mogen we leven van het brood dat Hij geeft en van het Woord dat komt uit zijn mond.

Load More