Menu

Kapittels

33e zondag B, 17 november 2024

De lezingen van vandaag zijn niet de meest voor de hand liggende lezingen om een retraite mee te beginnen: het gaat over grote nood, over verschrikkingen, en dan nog zon en maan die verduisteren, sterren die van de hemel vallen en de hemelse legerscharen die in verwarring geraken. Dat lijkt niet een tijd om je een week in stilte terug te trekken. Of misschien juist wel. Even geen nieuws, even de ogen sluiten en alleen naar het goede kijken, omdat we anders alle hoop zouden verliezen.

Maar nee, zegt Jezus, je hoeft niets te ontkennen om nog hoop te houden. Integendeel, dit is juist een tijd om met open ogen te hopen en te verwachten. Je hoeft je ogen niet te sluiten. Je hoeft niet te doen alsof het zo erg niet is. Want midden in de grootste ellende is het nergens voor nodig je vertrouwen te verliezen. Oorlogen en geruchten van oorlogen, aardbevingen, overstromingen en hongersnood, … het kwaad lijkt oppermachtig en het gaat onze macht ook ver te boven. Het is geen wonder als we ons machteloos en verslagen voelen. Alleen is die machteloosheid geen reden tot wanhoop, omdat er Iemand is die wel macht heeft. Hij zal komen met grote macht en heerlijkheid.

Als je luistert naar de ellende die mensen mee moeten maken, massaal in oorlogs- of rampgebieden, of individueel en misschien vlak bij ons, dan zou je kunnen denken aan het beeld van een novemberstorm. Een grauwe lucht met voorbij vliegende wolken, striemende regenvlagen, en de laatste dappere bladeren worden van de bomen geslagen zodat alles kaal en kleurloos wordt. Maar dat beeld klopt niet en dat is de hoopvolle boodschap. Er is een ander beeld dat bij het nieuws hoort: het beeld van een uitbottende tak, van zwellende knoppen. Het is niet de winter en de dood die voor de deur staan, maar de zomer en het leven. Het is Christus, ons leven zelf, die voor de deur staat.

Julian van Norwich heeft het over de grote daad die de heilige Drieëenheid zal verrichten op de laatste dag.[1] Die daad ligt nog verborgen in zijn hart en is alleen bekend bij Hem. Het is de daad waarmee Hij alles goed zal maken. Wanneer? Dat weten we niet. En hoe? Daar begrijpen we al helemaal niets van. Julian zegt openhartig tegen de Heer: ‘Het lijkt mij onmogelijk dat alles goed zal komen.’ We zien daden die zo slecht zijn, en wonden die zo diep worden geslagen dat het ons onmogelijk lijkt dat er nog iets goeds uit komt. Er is zoveel verkeerd gegaan en fundamenteel verkeerd gegaan. Wat met alle wreedheden die in de loop der eeuwen begaan zijn, met mensen die totaal onverschillig staan tegenover God? Wat ook met je eigen zonde waarmee je je afkeert van God? En toch zal alles goed komen. Julian krijgt als antwoord: ‘Wat onmogelijk is voor jou, is niet onmogelijk voor mij. Ik zal mijn woord gestand doen in ieder opzicht en Ik zal alles volkomen goed laten komen.’ Zelfs al zou Julian niets doen dan zondigen, dan zou dat Gods goedheid nog niet kunnen beletten te werken. Die grote daad van God is de bron van onze vreugde en ons vertrouwen. Want al het kwaad dat we tegenkomen is niet de laatste werkelijkheid. De laatste werkelijkheid is God die alles goed maakt, is Christus die wederkomt. De laatste werkelijkheid is dat God alles in allen zal zijn.

En dat we niet begrijpen hoe, dat doet er niet toe. Begrijpen we de lente? Het is Gods zaak en Hij zal het doen. Misschien kunnen we soms in het klein al iets ervan ervaren. God geeft Julian uitleg over de wonderen. ‘Het is bekend dat Ik in het verleden wonderen heb gedaan, zegt Hij, vele, verbazingwekkende en grote wonderen. Wat Ik toen deed, dat doe Ik nog en dat zal Ik blijven doen.’ Een wonder, dat is iets dat gebeurt in een situatie van droefheid, van nood, van onrust en angst. De Israëlieten die voor de Rode Zee stonden met farao in hun rug. De weduwe wiens meel en olie bijna op waren in de hongersnood. Een storm op het meer. Of de wijn die ontbreekt op de bruiloft. In zo’n situatie kan God ingrijpen door een wonder om  onze hoop en onze liefde te doen groeien. We zijn tenslotte geborgen in zijn goedheid wat er ook gebeurt. Dat is de reden waarom God zich graag wil laten kennen door wonderen. Hij bedoelt dat we niet te zeer terneergeslagen zouden zijn door het verdriet en de stormen die ons overvallen: zo is het namelijk altijd vóór wonderen! [2]

We krijgen een week van stilte, om te bidden en te verwachten en ons weer meer te hechten aan onze Heer. Moge Hij ons vertrouwen voeden in deze retraiteweek door kleine wonderen van zijn aanwezigheid, in ons en in onze wereld, tot de volkomen vreugde van zijn wederkomst.

 

[1] Revelation 14, 32.

[2] Revelation 14, 36

32e zondag B, 10 november 2024

Wat doen die twee penningen van de weduwe ertoe? Wordt daar de nood van de wereld iets door gelenigd? Kan ze ze niet beter voor zichzelf gebruiken?

Maar Jezus kijkt naar haar. Hij had haar kunnen tegenhouden en zeggen: ‘Houd dat geld maar voor jezelf. Je hebt het hard nodig en voor de tempel maakt zo’n klein bedragje toch niets uit’, maar dat doet Hij niet. Hij prijst haar alsof zij de enige is die begrepen heeft waar het om gaat. En dat is ook zo. Deze arme weduwe staat in dezelfde lijn als de weduwe van Sarepta die haar laatste meel en olie aan de profeet Elia gaf, zodat God hem de komende jaren in leven kon houden, en haar en haar zoon erbij. Ze hoort bij de kleine jongen die zijn vijf broodjes en twee vissen aan Jezus gaf voor een menigte van duizenden mensen. En ze hoort bij Jezus zelf die zijn leven gaf om leven te geven aan de wereld. Een beetje meel, vijf broodjes, één enkel mensenleven, het stelt op zich weinig voor, maar God doet er veel meer mee dan wij ons kunnen voorstellen.

De arme weduwe geeft haar twee penningen, alles waar ze van leven moest, zonder zich te bekommeren over het effect ervan op alle nood in de wereld. Wat ze doet is net dat wat zij alleen kan doen: haar leven geven aan God, hoe klein dat leven ook is. Ze volgt als het ware de kleine weg van de heilige Thérèse. Er zijn er maar weinigen die geroepen zijn tot grote dingen, tot invloedrijke daden, tot getuigen voor koningen en tot het martelaarschap. Maar, zo zegt Thérèse, er is continuïteit tussen de antwoorden die wij geven op de alledaagse situaties waarin we ons bevinden, en de grote antwoorden van heiligen en martelaars. Een glimlach geven als je er niet voor in de stemming bent, is maar een cent. Maar het begint met betrouwbaar zijn in het kleine, datgene doen wat nu van je gevraagd wordt, je leven geven in kleine alledaagse daden. De kleine dingen die we doen of die we nalaten hebben betekenis. God lijkt een voorkeur te hebben voor het kleine en het is daarmee dat Hij werkt.

Dorothy Day schrijft in haar boek ‘Loaves and Fishes’: Een groot kwaad in onze tijd onder degenen die niet in de directe nabijheid van de lijdende armen zijn, is hun gevoel van futiliteit, van zinloosheid. Jonge mensen zeggen: ‘Wat voor goed kan één mens doen? Wat is de zin van onze kleine inspanning?’ Ze kunnen niet zien dat we één steen per keer moeten leggen, één stap per keer zetten; we kunnen alleen verantwoordelijk zijn voor de handeling van het huidige moment, maar we kunnen bidden om een toename van liefde in ons hart, die al onze individuele daden leven zal inblazen en transformeren, wetend dat God ze zal nemen en vermenigvuldigen, zoals Jezus de broden en vissen vermenigvuldigde.

Wie weet wat de glimlach van de kleine Thérèse tegen een lastige medezuster wereldwijd voor gevolgen heeft gehad?[1]

Bij alle grote zorgen vandaag de dag kun je wanhopig worden en je machteloos voelen. Wat kunnen we nog ten goede doen? Maar dan verschijnt de arme weduwe die koppig haar twee penningen in het offerblok werpt en weigert alleen aan zichzelf te denken. De kleine jongen komt achter haar aan met zijn broodjes en visjes en in alle eenvoud stelt hij ze ter beschikking voor wie honger heeft. En wij gaan naar de kerk en bidden om vrede. Heeft dat dan zin? Ja, zei Justin Welby op de bijeenkomst van Sant’ Egidio, dat heeft zin. Met het gebed vertrouwen we onze angst toe aan de eeuwige hoop dat het licht de duisternis ooit zal overwinnen… we vertrouwen onszelf toe aan Hem die zichzelf uit liefde aan ons gegeven heeft. Ten tweede: het gebed brengt ons in harmonie met Gods wil. En Gods wil is vrede, voor iedereen, en liefde en hoop. Ten derde inspireert het gebed onze verbeelding …

Je toevertrouwen aan Hem die zichzelf gegeven heeft, zodat de hoop in je hart herleeft, en de moed om te geven. En dan meegaan in die beweging van geven, je wil gelijkvormig laten worden aan Gods wil. Het gebed inspireert onze verbeelding, zegt Justin Welby tenslotte. Niet dat we in een droomwereld gaan leven, maar wel dat we gaan zien dat er een andere wereld is dan de wereld van oorlog, van strijd om macht, van eigenbelang en onverschilligheid, een wereld waar de vreugde van het delen telt, en niet het isolement van het grijpen. We worden burgers van het Rijk van God. Arme weduwen en kleine jongens worden onze vrienden en leermeesters. En Jezus, de Levende, gaat met ons mee.

Moge Hij ons de moed schenken om in de kleine daden van iedere dag onszelf te geven, en moge Hij onze schamele penningen nemen en ermee werken tot heil van de wereld.

[1] Robert Ellsberg, The Living Gospel, p.8-9

Allerheiligen 2024

De Heilige Geest schrijft geen evangeliën meer, behalve in ons hart. Alles wat wij doen is van moment tot moment dit nieuwe evangelie van de Heilige Geest leven. Wij, als we heilig zijn, zijn het papier; ons lijden en ons handelen zijn de inkt. De werkingen van de Heilige Geest zijn zijn pen, en daarmee schrijft Hij een levend evangelie.

                                                                       Jean-Pierre de Caussade

een tijdje geleden las ik  ‘A Living Gospel’ van Robert Ellsberg en de tekst van de Caussade heeft hem de titel gegeven. Toen hij in 1980 katholiek werd, kreeg hij van een vriend een boek over heiligen, met erin geschreven: ‘Welkom in de katholieke kerk. De heiligen zijn het beste ding bij ons.’ Daar was hij het helemaal mee eens, want als er iets was dat hem in het bijzonder tot het katholieke geloof had aangetrokken, dan was dat niet de overtuigende kracht van de leer of de theologie – die begreep hij nog maar vaag – maar het voorbeeld van heilige mannen en vrouwen, over wie hij had gelezen en die hij had ontmoet. Hij had vijf jaar lang met Dorothy Day samengewerkt bij de Catholic Workers in New York en vanuit die inspirerende kennismaking met een geloof dat in de praktijk levend en creatief is, kwam hij bij de kerk terecht. Heiligen zijn een levend evangelie. De Heilige Geest schrijft het evangelie verder, niet op papier, maar in ons hart, in ons leven.

Wat is dan een heilige? Bernardus zei vanmorgen al dat er verschillende vormen van heiligheid zijn, en hij noemde drie categorieën: de hemelse heiligen – de engelen, de heiligen die op aarde geleefd hebben, en de heiligen die nu op aarde leven. Maar je kunt nog een veel verdere onderverdeling maken, en het feest van vandaag is een feest om die veelkleurigheid van de heiligen te vieren. Dorothy Day schrijft ergens: ‘De heilige is de persoon die heilig is, die heel is, die tot een eenheid geworden is. … dat is wat we allemaal willen zijn.’

Tot een eenheid geworden. Dat betekent niet ‘tot volmaaktheid gekomen’. In sommige heiligenlevens wordt die eenheid beschreven door de heilige al als baby op vrijdag de borst te laten weigeren. De eenheid van de persoon wordt dan naar voren toe geprojecteerd, wat voor ons eerder afstand schept. Als je je realiseert dat je zelf als baby geen intuïtieve voorkeur had voor vasten op vrijdag, dan lijkt het hele project van heiligheid meteen al onmogelijk voor een gewone mens. Maar als je nadenkt over mensen die je ontmoet hebt of over wie je gelezen hebt, en die een inspiratie voor je geloof en je leven waren, dan herken je in hen een eenheid, een richting van heel hun persoon. Met hun capaciteiten en met hun onvolmaaktheden, met goede daden en misslagen zijn ze op weg. De apostel Petrus is wat dat betreft altijd een bemoedigend voorbeeld. Met al zijn onbegrip, zijn angst, zijn verloochening gaat hij in één richting en keert telkens weer om naar Jezus.

Het pad van heiligheid is niet rechttoe rechtaan. Soms ga je vooruit, soms achteruit. Er zijn kronkels en omwegen. Het is een levenslange reis waarin we proberen te groeien in geloof, hoop en liefde. En voor ieder mens wordt dat een eigen vorm van heiligheid. Als God ons allemaal gelijk had geschapen, zou er misschien maar één type heilige bestaan. Maar als Hij ons allemaal verschillend gewild heeft, dan heeft Hij plezier in een oneindig veelvormige heiligheid. Er moet dan wel een feest als Allerheiligen zijn om Gods creativiteit te vieren. Niet alleen de door de Kerk erkende heiligen zijn heilig. Er zijn veel meer mensen die ons laten zien wat het betekent om christen te zijn, wat het betekent om werkelijk mens te worden, mensen die ons hoop en moed geven op onze eigen weg naar heelheid, naar en met Christus. Vandaag is de dag om dankbaar onze eigen heiligen te gedenken. En om met vertrouwen onze eigen levensweg te overdenken, waarin God zijn woord schrijft in ons hart.

We vieren de gemeenschap der heiligen met alle heiligen rondom ons die een levend evangelie voor ons zijn en ons de hand reiken om met hen mee te dansen en Gods lof te zingen in een veelstemmig harmonieus koor.

30e zondag B, 27 oktober 2024

Een groep of een menigte kan een gevaarlijk geheel zijn, een beetje dom, gemakkelijk te bespelen en daardoor hardvochtig. Want wat gebeurt er in het evangelie van vandaag? Jezus trekt weer verder, de stad Jericho uit, en daar zit een blinde man aan de kant van de weg om te bedelen, Bartimeüs. De mensen van Jericho zullen hem wel kennen. Hij hoort al die voeten voorbijkomen en als hij begrijpt dat het Jezus is die langs trekt, begint hij te roepen: ‘Jezus, Zoon van David, heb medelijden met mij!’

Dan zijn er verschillende mogelijkheden. De mensen die bij Jezus in de buurt zijn, zouden Hem kunnen zeggen dat Hij geroepen wordt, dat de blinde bedelaar uit hun stad naar Hem vraagt. De mensen in de buurt van Bartimeüs zouden hem bij de hand kunnen nemen om Hem naar Jezus te brengen. Maar dat zijn persoonlijke initiatieven die de gang van de groep verstoren. Een derde mogelijkheid is het geroep negeren of Bartimeüs het zwijgen opleggen, en dat is wat er gebeurt. Er hoeft maar één iemand te zeggen: ‘Houd toch je mond!’ en dan is het heel gemakkelijk om diegene bij te vallen en hem samen toe te snauwen dat hij moet zwijgen. Er zullen in die menigte heel wat mensen zijn geweest die nooit als eerste Bartimeüs zouden afsnauwen, maar als er één schaap over de dam is volgen er meer, en je holt mee in de kudde. Een negatieve opmerking wordt gemakkelijk overgenomen, in een massa, maar ook in een kleinere groep. Het vraagt opmerkzaamheid, zelf nadenken en soms moed om niet automatisch in te stemmen met de grote of kleine menigte. Probeer de komende week maar eens of je het mechanisme herkent in onze gemeenschap.

In extreme gevallen is de groepsdruk zo hoog dat je bijna niet anders meer kunt denken. Hoe zouden we over de oorlog in Oekraïne denken als we in Rusland woonden en daar alleen maar de Russische propaganda hoorden? Plus de dreiging als je het niet eens bent met de machthebbers? Helaas zijn negatieve uitingen, denkbeelden die anderen uitsluiten, die een scheiding maken tussen wij en zij, iets aantrekkelijker voor een groep dan positieve en inclusieve ideeën. Maar ook een positieve opmerking kan bijval vinden in de groep en kan de massa doen keren.

Bartimeüs blijft roepen en laat zich niet het zwijgen opleggen. De kern van zijn bestaan is ermee gemoeid. Zijn diepste verlangen, het verlangen naar het licht, moet hij wel uitschreeuwen nu het Licht zo dichtbij hem is. De nabijheid van Jezus is sterker dan de druk van de massa. Jezus hoort hem en blijft staan. ‘Roep hem eens hier.’ En de menigte keert om als een blad aan een boom. Nu kiezen ze voor Bartimeüs: ‘Heb goede moed! Sta op, Hij roept u.’ Soms is het voldoende dat één mens een ander geluid laat horen om de collectieve mening om te laten slaan. De mensen die met Jezus op weg gingen uit Jericho, wilden Bartimeüs niet zien. Hij was voor hen een stoorzender en ze wilden hem liefst onhoorbaar en onzichtbaar maken. Maar als Jezus voor hem stilstaat en aandacht voor hem heeft, gaan ze met Jezus meekijken. Hun blik verandert en Bartimeüs wordt een medemens. De hardvochtigheid van de massa maakt plaats voor een meeleven, misschien een herkenning van de eigen pijn en de eigen onmacht, en een gedeelde hoop op redding.

Hoe kunnen we voorkomen dat we meegesleept worden in het groepsdenken – of het juist niet nadenken van een groep, maar enkel napraten?

Ten eerste alert zijn op het mechanisme en niet automatisch meepraten. Liever eerst zwijgen om in die stilte te luisteren wat Jezus zegt. Hij zou wel eens iets anders kunnen zeggen dan degene met de grootste mond in de groep. Het is nog niet zo gek dat Benedictus zo’n groot belang hecht aan de stilte. Dus eerst stil worden en luisteren naar Jezus die in ons wonen wil.

Ten tweede het voorbeeld van Bartimeüs voor ogen houden. Hij laat zijn verlangen naar het Licht niet het zwijgen opleggen, en hij put kracht uit de nabijheid van Jezus om nog harder te roepen. De massa kan zeggen wat ze wil, het gaat om zijn leven, om dat wat het kostbaarste voor hem is: zien. Hij houdt vol en hij zal Jezus zien. Volhouden tegen de menigte in omdat het gaat om het kostbaarste, zoals de martelaren volhielden, en Jezus mochten zien. Ook in de kleine gebeurtenissen bij ons gaat het erom te blijven leven vanuit het verlangen naar het Koninkrijk en te blijven roepen. Zo kunnen we samen Jezus volgen op zijn tocht en elkaar ondersteunen. Op zijn tijd hebben we het allemaal nodig dat de anderen tegen ons zeggen: ‘Heb goede moed! Sta op, Hij roept je.’

27e zondag B, 6 oktober 2024

Wat zou je nog meer wensen, als je mag wonen in de hof van Eden? De rivier kabbelt, de bloemen geuren en er hangen de heerlijkste vruchten aan de bomen. En als dan nog de dieren geschapen worden, die je namen mag geven, wat ontbreekt er dan nog? De schepping in al haar schoonheid, een tuin zonder angst en zonder geweld, waar de mens mag wandelen met God. Een ideale plek voor een retraite, waar ons leven vervuld wordt in het samenzijn met God, onze Schepper.

Maar God ziet dat het niet goed is. ‘Het is niet goed dat de mens alleen is. Ik zal hem een hulp maken die bij hem past.’ Die hulp is niet de poes die kopjes komt geven en heerlijk ontspannen op schoot ligt en in slaap valt. Het is niet de hond die elke dag met je gaat wandelen. Die hulp is een medemens, met wie je kunt spreken, met wie je kunt botsen ook. Eva wordt geschapen uit een rib van Adam. Deze ene keer werkelijk “been van mijn gebeente en vlees van mijn vlees”. Deze ene keer is er een volledige organische eenheid tussen man en vrouw, tussen twee mensen. Adam herkent in Eva een deel van zichzelf dat tot hem teruggebracht wordt.[1] Maar zelfs in dit eerste ideale mensenpaar zijn het duidelijk twee mensen, verschillend en zo een hulp voor elkaar. De totale eenheid is niet wat God als goed ziet. Om mens te zijn heeft Adam een hulp tegenover hem nodig.

‘Een man zal zijn vader en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen en zij zullen tot één vlees zijn.’ Volgens Rashi verwijst dat naar het kind dat uit man en vrouw geboren zal worden, want pas in een kind van hen beiden, wordt het vlees van de vader en de moeder verenigd. Ramban spreekt hem tegen. In die eenwording zit niets specifieks menselijks. Ook de dieren krijgen jongen als ze zich voortplanten, zonder dat daar een diepe band tussen man en vrouw aan te pas hoeft te komen, een elkaar “aanhangen”. Voor Ramban gaat het hier niet om een fysieke eenwording, of om een eenwording in de kinderen, maar om een één worden in heel het leven, zoals we in de antifoon gezongen hebben.[2] Adam bezingt die eenheid in zijn kleine gedicht, de eerste woorden die de mens uitspreekt. En het wordt bevestigd in de zin die volgt: ‘Zo komt het dat een man zijn vader en zijn moeder verlaat en zich zo aan zijn vrouw hecht dat zij volkomen één worden.’ Maar direct daarna vervolgt de tekst: ‘En zij twee …’: ‘zij beiden waren naakt, de man en zijn vrouw’. Volkomen één, maar door daarop direct met ‘twee’ verder te gaan, wordt al meteen duidelijk dat die eenheid niet vanzelf gaat, zelfs niet in het paradijs.[3]

‘Het is niet goed dat de mens alleen is.’ Hoeveel problemen het samenleven ook geeft, om mens te worden, om de schepping tot voltooiing te brengen, hebben we elkaar nodig. Alleen wordt het niets. Geen wonder dat Basilius de Grote niets moest hebben van het kluizenaarschap. ‘Wiens voeten zul je wassen?’ Voor wie zul je een hulp zijn, als je je terugtrekt in een samenzijn van de ziel met God? En wie zal jou helpen, of misschien juist in de weg lopen? Zonder medemensen kunnen we in de illusie leven van een innerlijke vrede en een verbondenheid met de Heer, terwijl onze medemensen, door daaraan te morrelen, ons een grote dienst bewijzen. Als mijn vrede instort doordat ik gestoord wordt door mijn medezuster, dan was die vrede meer een toevallige omstandigheid dan een innerlijke kracht.

We hadden een prachtige lezing in het nachtofficie die heel toepasselijk is voor het gemeenschapsleven.[4] In vertaling voor ons luidt het:

Misschien zeg je: ik heb een onverdraaglijke zuster; ze praat en babbelt voortdurend, ze houdt niet op te zeuren, ze verwaarloost haar taken. – Zonder twijfel. Ik beklaag je en ik voel met je mee … Maar zeg mij, wist je dan niet op de dag van je professie dat je je verbond meteen gemeenschap van mensen zoals jijzelf? Wist je dan niet dat ieder mens gebonden is aan de zonde, want alleen God is zonder zonde. Zondig je zelf nooit? Val jij je medezuster niet lastig met kwade kuren. Ben  je zo zeker nooit ongelijk te hebben en nooit aan je plicht tekort te komen?

Samen leven en één worden is een levenstaak. Alleen zo worden we mens. En het is een taak die we niet alleen hoeven te doen. God heeft in onze medemensen een hulp geschapen tegenover ons, die bij ons past. En Hij is zelf onze medemens geworden in Christus. Hij zal ons nooit een scheidsbrief geven. Hij blijft trouw in zijn liefde. Al hebben vader en moeder ons verlaten, ‘Ik verlaat u nooit’, zegt de Heer. En in hem worden we één lichaam, ieder verschillend, ieder met haar of zijn eigen onvervangbare identiteit, maar opgenomen in het ene lichaam van Christus en bezield door zijn Geest.

Moge Hij in ons wonen en ons omvormen tot zijn ene Lichaam, elkaar verdragend en helpend, en God lovend om zijn schepping.

[1] Zornberg, Avivah Gottlieb, The Beginning of Desire, p.207

[2] p. 182

[3] Alter, Robert, The Hebrew Bible – A Translation with Commentary, vol 1

[4] Asterius van Amasea, homilie 5 (EV 79)

29 september 2024 Pausbezoek

Even na half vijf reden we gisterenmorgen de poort uit. In Bree stond de bus al op ons te wachten en we vertrokken nog voor vijf uur, eerst naar Pelt om nog andere mensen op te halen, en toen verder naar Brussel. In de buurt van de basiliek werd het ingewikkeld. De straten waren afgezet en er stonden overal politiewagens en veiligheidsmensen. Bij het eerste hek dat we tegenkwamen, werden we na enige uitleg doorgelaten. Maar verderop stond er een politiewagen op de weg en moesten we weer stoppen. Blijkbaar moesten we een andere route nemen om toch dicht bij de basiliek te komen, en de politieagent riep twee zwaantjes op om ons te begeleiden en de weg te wijzen. Weer terug naar buiten de hekken, maar nu hoefden we maar te volgen terwijl de één voorop reed en de ander het verkeer tegenhield waar we langskwamen.

Meer twee uur van tevoren zaten we in de basiliek. Wachten, rondkijken, mensen begroeten en langzamerhand groeide de verwachting. Toen iedereen binnen was, hebben we de liederen geoefend die we zouden zingen. Er stonden grote schermen opgesteld in de basiliek om alles wat er gebeurde te kunnen volgen en nu werd de tekst van de liederen erop geprojecteerd. Maar nog tijdens het oefenen kwamen er beelden van buiten de basiliek op het scherm en we zagen de groene koepels in de zon met een regenboog erachter. Iedereen begon spontaan te applaudisseren.

Ter inleiding spraken enkele bisschoppen een woordje, maar bij de laatste viel de aandacht halverwege weg, want we zagen op de schermen hoe de auto met de paus buiten arriveerde, en hoe hij met rolstoel langs de mensen die hem buiten opwachtten naar binnen reed. Eenmaal binnen staat iedereen op zijn tenen om een glimp van hem op te vangen als hij door het middenpad komt. Wij zaten gelukkig vlak aan het middenpad. Je zou ook rustig kunnen blijven zitten en naar het duidelijke beeld kijken dat de camera die vlak voor hem rijdt, projecteert op de schermen, maar dan blijkt dat er een groot verschil is tussen iets op een scherm zien en aanwezig zijn in de werkelijkheid. Een tv-beeld is op dat moment waardeloos, maar het is een vreugde om, tussen de mensen die voor je staan, net een stukje van hem te kunnen zien.

Eerst kwamen er zes mensen aan het woord die iets vertelden van hun pastorale taak en daarbij een vraag aan de paus stelden. De eerste was een parochiepriester die een prachtig citaat van Don Bosco aanhaalde. Hoe moet je in het leven staan? ‘Goed doen, vrolijk zijn en de vogeltjes laten fluiten.’ Er was ook een zuster van Tibériade die vroeg hoe we in deze tijd, waarin mensen zich zo moeilijk blijvend engageren en afhaken als het moeilijk wordt, kunnen tonen, dat trouw blijven aan je geloften, op de weg van het kruis, de weg naar het geluk is. Als laatste kwam een gevangenisaalmoezenier aan het woord met de vraag hoe we moeten staan tegenover ons strafsysteem, en hoe je als christen omgaat met de spanning tussen rechtvaardigheid en barmhartigheid.

Het waren zes vragen waar je zes conferenties over had kunnen geven. De paus kreeg een kwartiertje om ze allemaal te beantwoorden. En hij deed dat ook op een heel inspirerende manier, aan de hand van drie woorden: evangelisatie, vreugde en barmhartigheid. Het waren geen oplossingen die hij gaf. Het was veeleer een houding die hij doorgaf van aanvaarden van de werkelijkheid in vertrouwen op Gods aanwezigheid en zijn liefde en kracht. Vaak herhaalde hij, wat als vraag gesteld was, nu ongeveer als antwoord. Een jongere had hem gevraagd hoe jongeren die geïnspireerd door Christus samen kwamen, hun dromen die zo verschillend waren – van bidden in afzondering tot milieuactivist – konden verenigen. Het antwoord was natuurlijk: eenheid in verscheidenheid. Laat de dromen verschillend zijn. We gaan langs verschillende wegen en zo is het goed. Probeer niet iedereen in één en hetzelfde keurslijf te persen, want al die wegen komen bij God uit.

Het antwoord aan sr Agnes van Tibériade was ook een erkennen van de moeilijkheid. Ja, trouw is moeilijk in deze tijd, maar laat zien, door je eigen vreugde ook doorheen tijden van lijden, dat dit de weg van het geluk is. Zo is de weg van het kruis.

Het antwoord van de paus aan de gevangenispastor gaf het volle gewicht aan de barmhartigheid en daarin ook aan de rechtvaardigheid. Gods barmhartigheid wil ons altijd opvangen, wat we ook gedaan hebben. En bij een bezoek in de gevangenis kun je je realiseren dat je daar zelf ook had kunnen zitten als je levensomstandigheden iets anders waren geweest. Maar Gods barmhartigheid is niet een alles gladstrijken alsof het er niet meer toe doet. Ze verandert ons en wil ons genezen van het kwaad in ons. Zijn barmhartigheid vormt ons om en maakt ons rechtvaardig. Om die barmhartigheid de ruimte te geven moeten we elkaar steeds nieuwe kansen geven, niet één keer, maar altijd weer.

Wat op mij de meeste indruk maakte en wat het ene antwoord was op al die verschillende vragen, was de nadruk en de diepe overtuiging waarmee paus Franciscus zei dat we, midden in onze tijd met zijn moeilijkheden, pijnlijke geschiedenissen, en wereldproblemen – dat we daar middenin de vreugde vinden in het weten niet alleen te zijn. God is nabij. Hij houdt zich niet op een afstand en je bent niet alleen. Hij is dichtbij je, en Hij neemt zijn liefde voor jou nooit terug.

Het was een ontmoeting die vreugde en moed gaf. Je ziet de paus daar in zijn rolstoel zitten, een breekbare mens, die door de verwachtingen van al die mensen in de basiliek in staat is om ons het vertrouwen te geven dat we, met al onze vragen, in Gods hand zijn, en de moed om eenvoudig te doen wat nu van ons gevraagd wordt.

Tot slot nog een zin van Joseph Ratzinger, lang voor hij paus Benedictus XVI werd, geciteerd door paus Franciscus: ‘Waar vreugde ontbreekt en geen humor meer is, daar kan de Heilige Geest niet aanwezig komen.’

Moge de vreugde omdat God ons nabij is in alles en ondanks alles, steeds in ons opbloeien.

Maria Tenhemelopneming

Het feest van Marie tenhemelopneming wordt al vanaf de zesde eeuw gevierd, maar pas in 1950 werd het een dogma. Het gebed, de liturgie, de viering, ze gaan vooraf aan de leer. En dat juist in 1950, enkele jaren na de tweede wereldoorlog, dit dogma wordt afgekondigd, dat Maria met lichaam en ziel ten hemel werd opgenomen, heeft een bijzondere betekenis. Juist dan, nadat er zoveel doden gevallen zijn, alsof een menselijk lichaam er niet toe doet, wordt uitgesproken dat het lichaam van een mens in Gods ogen grote waarde heeft. Dat God er een bestemming voor heeft, het verheerlijkt om voor altijd met Hem in relatie te zijn. Zoveel doden waar niemand de naam van weet, oorlogen waarin bommen alles en iedereen vernietigen. Maar dan wordt gezegd en vandaag vieren we het in een feest van grote blijdschap: voor God heeft die ene mens die je bent, die ene die je ontmoet, die ene waar niemand aandacht voor heeft, voor God heeft iedere ene mens betekenis. En Hij brengt ons tot onze bestemming, om te beginnen met Maria.

In een opstel van Graham Greene kwam ik een interessante gedachte tegen. We vieren vandaag dat Maria met lichaam en ziel ten hemel is opgenomen. We vieren wat ook onze toekomst zal zijn, maar terwijl onze lichamen nog wachten in de aarde, is zij al lichamelijk bij God. Maar hoe merken we dat? Je kunt het geloven omdat het al eeuwen lang geloofd wordt, maar je kunt er ook iets van zien, zegt Graham Greene. Hoe dan? Door de Mariaverschijningen. Maria verschijnt als een mooie dame aan Bernadette Soubirous, als de Maagd van de armen in Banneux, als een Indiaans meisje van een jaar of veertien aan Juan Diego. Ze is de enige die lichamelijk verschijnt. Franciscus kan nog zo’n grote heilige zijn, hij kan enorm veel mensen inspireren, maar ik ken geen verhaal waarin iemand hem weer tegenkomt als een mens. Of zou iemand in onze orde Sint Bernardus ontmoet hebben na zijn overlijden? 

Maar er zijn wel mensen die Maria tegenkomen.

 

Op een morgen vroeg, in december 1531, in Mexico, toen Juan Diego, een Azteek die toen 57 jaar oud was, op weg was naar de mis, hoorde hij zijn naam roepen vanaf de top van de heuvel Tepeyac. Hij klom naar boven en zag een jonge Indiaanse vrouw, die hem zegt dat ze de maagd Maria is en vraagt dat er een kerk voor haar gebouwd wordt waar de mensen met hun noden kunnen komen. Juan Diego gaat naar de bisschop die hem natuurlijk niet direct gelooft, zodat Maria nog een keer verschijnt om aan te dringen. De tweede keer zegt de bisschop dat Juan Diego een teken moet vragen. Op de terugweg verschijnt Maria voor de derde keer en ze belooft dat ze de volgende dag een teken zal geven. Maar de volgende dag vindt Juan Diego geen tijd. Zijn oom is ernstig ziek geworden en hij blijft bij hem om hem te verzorgen. ’s Nachts gaat het nog slechter en de volgende morgen vroeg gaat Juan Diego naar de stad om een priester te zoeken voor de laatste sacramenten. Hij heeft haast en maakt een omweg om niet opgehouden te worden door Maria. Waarschijnlijk voelt hij zich ook schuldig omdat hij de vorige dag niet gekomen is. Maar Maria ontmoet hem toch en vraagt waar hij naar toe gaat. Hij legt uit waarom hij niet verschenen is en zij zegt: ¿No estoy yo aquí que soy tu madre? – Ben ik niet hier, ik die je moeder ben? De woorden staan nu boven de hoofdingang van de basiliek van Guadeloupe in Mexico-Stad. Ze verzekert hem dat zijn oom genezen is en zegt hem naar de top van de Tepeyac heuvel te gaan waar hij rozen zal vinden. Boven op de heuvel die normaal kaal is – en bovendien is het december – legt ze de rozen in zijn tilma, zijn mantel en Juan Diego gaat naar de bisschop. Daar aangekomen opent hij zijn mantel en niet alleen vallen de rozen eruit, aan de binnenkant is ook de beeltenis van Maria zichtbaar zoals ze verschenen is. De mantel hangt nu in de basiliek en blijft al eeuwen intact.

 

Maria verschijnt aan een meisje in Lourdes, aan een Indiaan in Mexico, aan kinderen in Portugal, niet als een geest of een droombeeld, maar met een lichaam. En als we vandaag Maria ten hemelopneming vieren, dan vieren we niet alleen iets dat Maria aangaat, maar we vieren de volheid van het eeuwige leven dat ons allemaal te wachten staat. Wat betekenen die verschijningen dan voor ons? Wat zegt het ons over het leven dat ons geschonken zal worden?

 

Het lichaam waarin Maria verschijnt, is niet hetzelfde lichaam als ze had in Galilea. Maar net als toen Jezus aan de leerlingen verscheen: ze zien Hem, maar ze herkennen Hem niet direct. Hij is anders, maar Hij is het wel. Zo is Maria ‘de mooie dame’ voor Bernadette, en een Indiaans meisje voor Juan Diego. Ze is niet een vreemde verschijning uit een andere tijd en een andere cultuur, ze is iemand van dichtbij. Het verheerlijkte lichaam schept geen afstand maar schenkt nabijheid. Maria is niet gebonden aan één bepaalde groep mensen, maar wel verbonden met degene aan wie ze verschijnt, Indiaans met de Indianen. Zodat we weten dat al onze onderlinge verschillen, al het onbegrip dat voortkomt uit verschillende achtergronden, verschillende culturen, alle moeite om elkaar te verstaan overwonnen zal zijn. Het lichaam wordt helemaal een instrument van verbondenheid.

Maria, die met lichaam en ziel ten hemel is opgenomen, is een teken van hoop en vreugde, zeker in onze tijd. Moge zij ons leren dat alle verschillen van ras, van cultuur, van taal, van denken geen absolute scheidingen zijn, maar dat we bestemd zijn om elkaar te herkennen en te verstaan in de diepe verbondenheid van het verrijzenislichaam, dat we nu al mogen vieren en soms even ervaren. Moge zij ons leren in vrede te leven.

Petrus en Paulus

Het hoogfeest van Petrus en Paulus, twee heel verschillende apostelen, maar vandaag gaan we het niet hebben over de verschillen, maar over een overeenkomst in hun leven, en ook in hun houding, denk ik. ‘Het geloof nu is de zekerheid der dingen die men hoopt’, zegt de Hebreeënbrief. Die zekerheid van de hoop klinkt in de beide eerste lezingen, de zekerheid dat de Heer redt uit de boze machten, dat Hij zijn vrienden niet in de steek laat. Die hoop gaat verder dan alleen een hoop dat het hier en nu allemaal wel in orde zal komen. Of Petrus en Paulus hier en nu wel of niet gered worden uit gevaren, daar hangt hun geloof niet van af. Hun hoop blijft, ook in hun martelaarschap.

In de eerste lezing, uit Handelingen, komt het wel in orde, al had Petrus daar misschien niet eens op gerekend. Toch wordt hij letterlijk bevrijd uit de gevangenis, net voordat hij veroordeeld zal worden. Jakobus is al ter dood gebracht, en het is waarschijnlijk dat Petrus een zelfde lot wacht. Het is nacht en Petrus ligt zowaar te slapen, geboeid met kettingen en twee soldaten naast hem. Er staan soldaten op wacht voor de poort. Petrus merkt er even niets van. Hij slaapt gerust, ondanks de dreigende situatie. Maar dan is het plotseling licht, hij wordt wakker gemaakt door een engel, de kettingen vallen los neer, de soldaten merken niets en de engel neemt hem mee naar buiten. Typisch een droomgebeuren en Petrus wandelt in zijn droom rustig met de engel mee. Hij denkt een visioen te zien, een beeld van een waarheid achter de dagelijkse realiteit. Totdat hij alleen in een donkere straat staat en tot zichzelf komt. Het was geen visioen: de Heer heeft hem metterdaad gered uit de handen van Herodes en van de hogepriesters en oudsten.

In de tweede lezing schrijft Paulus aan Timotheus: ‘Ik werd verlost uit de muil van de leeuw. En de Heer zal mij blijven beschermen tegen alle boze aanslagen en mij behouden overbrengen naar zijn hemels koninkrijk.’ Paulus is zeker van de bescherming van de Heer, een bescherming die hem toch niet vrijwaart van aanslagen. Als hij terugkijkt op zijn leven, heeft hij gevangenschap gekend, stokslagen, steniging, en in deze brief ziet hij al dat zijn bloed weldra geplengd zal worden. Bij Tre Fontane zal hij onthoofd worden. Maar Paulus’ hoop staat vast: de Heer Jezus, die zelf gedood is maar die leeft, die zal hem behouden overbrengen naar zijn hemels koninkrijk.

Voor Petrus en Paulus betekent geloof niet dat ze altijd gered zullen worden en dat hun vijanden verslagen worden. Geloof is de zekerheid dat de Heer hen terzijde staat, misschien door een engel die onverwacht bevrijding brengt, misschien door kracht te geven om tot het einde te volharden, maar hoe dan ook, ze zullen met Hem in zijn Koninkrijk mogen binnengaan. Net als de drie jongelingen die weigeren het beeld dat Nebukadnessar heeft opgericht te aanbidden. Ze antwoorden aan de koning: ‘Als er een god is die ons kan redden uit uw macht, dan is het onze God die wij vereren. Hij is in staat om te bevrijden uit het laaiende vuur van een oven en Hij zal ons ontrukken aan uw greep, koning. Maar de koning zij ervan overtuigd, dat, ook als God ons niet redt, wij uw god niet zullen vereren en het gouden beeld dat u hebt opgericht niet zullen aanbidden.’

Het geloof van Petrus en Paulus hangt niet van de omstandigheden af. Het is een geloof ‘for better and for worse’, in goede en slechte tijden Jezus liefhebben en door zijn liefde vastgehouden worden. Dat tweede hoort er ook bij. Want een andere overeenkomst tussen Petrus en Paulus is dat ze geen van beide de meest voor de hand liggende geloofsgetuigen zijn. Petrus heeft Jezus verloochend en Paulus heeft Hem vervolgd. Maar Jezus heeft de één aangekeken en de ander aangesproken op de weg naar Damascus, en zo hun omkeer mogelijk gemaakt.

Vandaag mogen we hen samen vieren, de zekerheid van hun hoop bezingen en delen, en op hun voorspraak groeien in het geloof dat Jezus ons terzijde staat en kracht geeft, misschien door een wonderlijke bevrijding en misschien door ons standvastigheid en trouw te schenken, terwijl we met liefde uitzien naar zijn komst.

Zalig hoogfeest!

Pinksteren, 19 mei 2024

Eén van de mooiste omschrijvingen van de Heilige Geest in de litanie die we gisteren in de eerste vespers gezongen hebben, vind ik ‘Gij, taal waarin wij God verstaan’. Vanmorgen in de vigiliën zongen we het weer in het lied dat J.W. Schulte Nordholt heeft gedicht als vertaling van Veni Creator Spiritus.

Taal waarin wij God verstaan. Op die Pinksterdag in Jeruzalem, toen het huis waar de leerlingen bijeen waren vervuld werd met een hevige wind, verscheen er iets als vuur, en het zette zich, in tongen verdeeld, op ieder van hen. En toen begonnen ze te spreken, niet in hun eigen Galileïsche dialect, maar in vreemde talen, in de taal van de ander. De Geest geeft hun de taal om de grote daden van God te vertellen. God verlangt niet dat wij eerst een taalcursus volgen om zo misschien iets van Hem te verstaan. Hij neemt geen genoegen met een taal die iedereen wel kent. Misschien dat al die mensen in Jeruzalem wel een beetje Aramees verstonden ook al kwamen ze van overal, of Grieks. Maar nee, ieder wordt persoonlijk in zijn of haar moedertaal aangesproken.

Dat deed de Geest toen in Jeruzalem, en dat doet Hij nog steeds. Hij spreekt ieder van ons persoonlijk aan in een taal die ons hart raakt. Neem vandaag eens de tijd om je de momenten te herinneren waarop de Geest je aansprak in je eigen taal en je iets van God ging verstaan.

Dat kan op veel manieren. Vaak (hopelijk heel vaak) gewoon in de dagelijkse lectio en in de psalmen van het officie. Maar soms ook zo dat het je je leven lang bijblijft. Zo dat je zelf ook verwonderd uitroept: ‘Ik hoor in mijn eigen taal spreken van God!’

Soms zijn het richtinggevende woorden. Het Pinksterfeest is ook het feest waarop gevierd wordt dat de HEER op de Sinaï de Tora gegeven heeft. Hij laat ons niet maar aanmodderen, Hij geeft richting aan ons leven en levensruimte om met Hem en met elkaar in vrede te leven zoals Hij het bedoeld heeft, in onderlinge verbondenheid.

Soms zijn het leven gevende woorden zoals we hoorden in de profeet Ezechiël, waar de dorre doodsbeenderen weer tot leven komen door de Geest.

Soms zijn het woorden die ons in de mond gelegd worden om te zingen. Als ik soms niets van God versta, als ik weer eens niets begrijp van de weg van Christus, van het mysterie van kruis en opstanding, en niet weet wat ik zeggen moet, dan kan ik beter zingen. Psalmen die klagen en protesteren, en die loven en danken. Taal waarin we verstaan ook al verstaan we het niet.

En dan is er nog de onuitsprekelijke taal van de Geest. Als wij niet weten hoe we behoren te bidden, dan pleit de Geest zelf voor ons met onuitsprekelijke verzuchtingen.

Laten we vandaag ons dankbaar in herinnering brengen hoe de Geest tot ons spreekt in onze eigen taal waarin wij God gaan verstaan. En moge Hij iedere dag ons verder de weg wijzen, ons troosten en hoop geven, en ons een loflied in de mond leggen.

Kom, Schepper Geest!

 

Een zalig hoogfeest.

 

7e paaszondag, 12 mei 2024

Kom, Heilige Geest!

Dat bidden we in alle toonaarden in deze Pinksternoveen. Zend ons uw Heilige Geest, Gods Adem, die ons inlijft in Christus, want zonder de Geest is leven geen leven.

Veni, Sancte Spiritus – ‘Kom, o Geest des Heren, kom’ iedere dag in de vespers. En soms die andere oude hymne, Veni Creator Spiritus:

‘Kom Schepper, Geest, daal tot ons neer, 

houd Gij bij ons uw intocht, Heer;

vervul het hart dat U verbeidt,

met hemelse barmhartigheid.

 

Gij zijt de gave Gods, Gij zijt
de grote Trooster in de tijd,
de bron waaruit het leven springt,
het liefdevuur dat ons doordringt.’

Troost en richting, leven en liefde blaast de Geest in ons hart, in onze wereld. Hemelse barmhartigheid in een verstarde en verkilde wereld.

Er bestaat ook een andere vertaling:

‘Kom Schepper God, o heilge Geest,

daal in de mensenharten neer,

zij zijn uw schepselen geweest,

herschep hen in genade, Heer.’

De Geest als Schepper, als Herschepper. De aarde is geschapen en wordt nog steeds geschapen. We zijn nog niet af. Dat is iets wat we wel kunnen herkennen. We zijn nog in wording. Er moet nog het een en ander omgevormd worden. Er ontbreekt nog van alles. De schoonheid van Gods schepping licht al op, maar als de Geest niet in ons leeft en verder werkt met al Gods creativiteit, dan zou het nu een treurig eindresultaat zijn.

‘Kom Schepper Geest, herschep ons in genade.’

Waar Gij niet zijt is het bestaan,

is alle denken, alle doen,

zo leeg en woest, zo dood, als toen

Gij, Geest, nog niet waart uitgegaan.

De Geest als schepper, dat brengt ons bij het begin van de schepping, de eerste verzen van Genesis:

 In den beginne schiep God de hemel en de aarde. De aarde nu was woest en ledig; duisternis lag over de diepte, en de Geest van God zweefde over de wateren.

De Geest van God zweefde over de wateren. Het Hebreeuwse woord dat hier met ‘zweven’ vertaald wordt, komt maar twee keer voor in de bijbel, en de betekenis staat niet helemaal vast. Er zijn eigenlijk twee mogelijkheden, die allebei licht werpen op de scheppingskracht van de Geest. De geest zweeft over de wateren, of de Geest broedt op de wateren.

We beginnen met zweven: De Geest van God zweefde over de wateren. Dat wordt begrijpelijk als we kijken naar de andere tekst waarin het Hebreeuwse woord gebruikt wordt: Deuternomium 32, het lied van Mozes waar hij bezingt hoe God zijn volk verzorgt en bewaart. Hoe dan? Zoals een arend die ziet naar zijn jongen en boven hen heen en weer vliegt – zweeft -, die zijn vleugels uitspreidt voor hen, hen opneemt en draagt op zijn wieken. Zo is het zweven van de Geest. Als een arend die zijn jongen leert vliegen, die er is om hen op te vangen als ze dreigen te vallen, die hen draagt op zijn vleugels als ze te moe zijn, maar die hen ook zelf laat vliegen zodat hun vleugels sterk worden. Als een moederarend die haar jongen leert vliegen, zo schept de Heilige Geest. Zo werkt de Geest, scheppend en herscheppend, heel de wereldtijd.

Het tweede woord geeft een ander beeld. Dan lezen we:

De aarde nu was woest en ledig; duisternis lag over de diepte, en de Geest van God broedde op de wateren. Een heel mooi beeld voor scheppen: broeden. Dat betekent de kleine kiem die er is warm houden en beschermen en geduldig wachten. Broeden zoals een kip op haar eieren. Een kip zoekt meestal een rustig plekje om haar eieren te leggen en erop te gaan zitten. Maar  de Geest broedt op de wateren. Die wateren, dat is geen stille vijver, geen vredig meertje. Het gaat in Genesis over de diepte, de afgrond, de oervloed, en het is daar dat de Geest broedt. Hij broedt op de afgrond van onze wereld en op de afgrond van ons eigen hart. En al huiveren wij ervoor en denken we dat het enkel duisternis is, de Geest verwarmt en beschermt de kleine, kwetsbare kiemen met de gloed van zijn liefde. Hij is de wellende bron die verfrist en laaft als de aarde verdorst. Hij is de zachte zalving voor alles wat gewond is en troost nodig heeft. Hij broedt op de wateren opdat de wereld herschapen wordt, en wijzelf erbij.

 

Kom Schepper Geest, herschep ons en onze wereld,

Broed op de afgrond van ons hart

En zweef boven ons om ons te leren vliegen in de ruimte van Gods tedere liefde.

Load More