Menu

Kapittels

2e zondag C, 19 januari

De wijn is op.

Dat gebeurt in ons leven. De tijd is nog niet gekomen dat we aanzitten aan het feestmaal in het Koninkrijk van God. Wat dat betreft is onze regel voor wijndrinken een goede afspiegeling van ons geestelijk leven. Er zijn tien hoogfeesten in het jaar waarop we wijn krijgen, en daar komen meestal nog enkele toevallige gelegenheden bij, als de genade ons onverwacht een glas inschenkt, maar de wijn komt niet al te vaak. We zouden graag vuriger zijn, en met heel ons hart God en de naaste liefhebben, maar we struikelen voortdurend. Voordat je het weet, heb je weer voor jezelf gekozen.

Dat was al zo in de tijd van Bernardus, die we toch kennen als een vurige monnik en een gedreven abt. Zou hij niet kunnen zorgen dat de wijn in Clairvaux niet opraakt?

Ook wij, broeders, die bedienden en uw dienaren zijn, hebben van Christus de opdracht ontvangen de kruiken met water te vullen zodra er geen wijn meer is. Het is dan alsof Christus zegt: ‘Zij verlangen naar godsvrucht, zij zien uit naar wijn, zij eisen dringend geestelijke vurigheid; maar mijn uur is nog niet gekomen; vul dus de kruiken met water!’

Vul dus de kruiken met water. Dat is in zekere zin een opluchting. Het is niet de taak van de abt om wijn te leveren. Je hoeft als monnik of moniale ook niet zelf voor je eigen wijn te zorgen, alsof je altijd liefde en vreugde moet voelen, of volmaakt moet zijn.

In Kana is het niet het bruidspaar dat voor wijn zorgt, niet de dienaren, niet de feestgangers. Het enige wat de dienaren moeten doen is de reinigingsvaten vullen met water. De reinigingsvaten zijn grote kruiken van twee of drie metreten. Wat wij moeten doen om op weg te blijven naar het Koninkrijk, ook als de wijn op is, is de kruiken, ons hart, vullen met twee of drie maten water.

Wat betekenen die twee maten, en wat die derde? vraagt Bernardus. Wel, een tweevoudige vrees die ieder kent; maar de derde soort vrees is minder algemeen en minder bekend. De eerste vrees namelijk is de angst voor de pijnen der hel. De tweede is de vrees van het aanschouwen Gods te worden uitgesloten en beroofd te blijven van die niet te schatten heerlijkheid. De derde vervult de ziel die er steeds met angstvallige zorg voor waakt Gods genade niet te verliezen.

Angst voor de hel, vrees om niet in de hemel te komen, en angstvallige zorg om Gods genade niet te verliezen – dat klinkt nogal middeleeuws. Misschien dat het toen gewerkt heeft, maar kan het ons nog helpen om moedig voort te gaan op de weg van het monastieke leven?

Ten eerste: angst voor de pijnen van de hel. Wat zijn de pijnen van de hel? Je kunt je een schilderij van Jeroen Bosch voorstellen, maar het lijkt me beter om dichter bij huis te blijven, en te kijken naar onze eigen demonen die ons willen verleiden tot een leven ver van Jezus vandaan. De demonen van zelfbeklag, van jaloezie, van hoogmoed, van wantrouwen, van kritiek, van hebzucht, van wanhoop en noem maar op. Het water van de angst voor de pijnen van de hel is het je bewust worden van de richting waarin je verandert als je deze gedachten de ruimte geeft. Wil ik zo worden: egoïstisch, prikkelbaar, angstig, wantrouwend of de ander minachtend? De pijnen van de hel zijn het afgesloten zijn, alleen maar bekommerd zijn om jezelf. Ook als mijn innerlijke vuur gedoofd lijkt, als de wijn op is, weet ik heel goed dat ik niet in dat individualisme terecht wil komen, en kan ik het water scheppen van verdriet om de keren dat ik wel toegeef aan mijn demonen en van moed om ertegen te strijden.

Ten tweede de vrees van het aanschouwen van God te worden uitgesloten. Dat is niet een toch nog egoïstisch bang zijn om niet in de hemel te komen, maar een teruggrijpen naar je diepste verlangen. Wat verlang je? De barmhartigheid van God en van de Orde. De barmhartigheid van God, niet alleen voor jezelf maar voor de hele wereld. Het visioen waarvoor we leven is het Koninkrijk van God, het Rijk van vrede dat Hij zal brengen, waar de wolf en het lam samen wonen. Hoe kan ik zo leven dat ik daar deel van kan uitmaken, dat ik mee verlost wordt als Hij de hele wereld redt? De tweede maat water is niet vergeten wat je diepste verlangen is en daaraan trouw blijven in de kleine daden van iedere dag.

Ten derde de zorg om Gods genade niet te verliezen. De wijn kan wel op zijn, maar Gods genade is dat niet. Hij houdt ons vast en we mogen leven in verbondenheid met Hem. Hoe blijf je verbonden? Door de lectio, door het stil gebed, door de klok die ons elke keer weer oproept tot gebed, door de stilte en de eenzaamheid te bewaren en niet te vluchten in praatjes, door een woestijndag op zijn tijd, door de schoonheid om ons heen te zien, de wonderen van de schepping waar het Woord van God van in den beginne het regenwater in onze tuin omvormt, niet tot wijn maar tot het sap in de appels.

Twee of drie metreten water – dat is

  • Beseffen waar ik naartoe ga als ik me niet verzet tegen mijn demonen en daaruit moed putten om te vechten
  • Mijn diepste verlangen voor ogen houden en trouw blijven in hoop en vertrouwen op God
  • Met open handen Gods genade iedere dag ontvangen

En af en toe genieten van het glas wijn dat Hij ons onverdiend al schenkt als voorproefje van het feestmaal in zijn Koninkrijk waar we met heel ons hart naar verlangen.

Doopsel van de Heer, 12 januari

Als Lucas het doopsel van de Heer beschrijft, valt er iets op. Wat? Dat hij het níet beschrijft. Of liever, dat Jezus helemaal opgaat in de menigte. Bij Lucas vind je niets van het tegensputteren van Johannes als Jezus komt om gedoopt te worden. Hij laat alleen achteraf,  in een bijzinnetje, weten dat Jezus gedoopt is. ‘Terwijl al het volk zich liet dopen, en Jezus na zijn doop in gebed was, …’ En dat terwijl Johannes heeft aangekondigd dat er iemand zal komen die sterker is dan hij; hij is niet waardig de riem van zijn sandalen los te maken. Maar de doop is onopvallend gebeurd. Het lijkt alsof niemand gemerkt heeft dat hier iemand zich liet dopen die helemaal niet in aanmerking kwam om gedoopt te worden. De Onschuldige doet zich voor als een zondaar en niemand protesteert. Hij wordt één met alle mensen.

Wij zouden vaak liever het tegenovergestelde proberen. Je weet dat je iets verkeerd hebt gedaan, maar je probeert je onder de onschuldigen te scharen, in de hoop dat niemand merkt dat je daar niet thuishoort. Soms lukt het om jezelf ervan te overtuigen dat het niet jouw schuld was, maar die van iemand anders. En waarom doen we dat? Blijkbaar is het bedreigend om te erkennen dat we niet “goed” zijn. Anderen kunnen teleurgesteld in je zijn, je afwijzen, je minachten. Of je kunt zelf wegzinken in de overtuiging dat je het nooit goed doet, of niet goed genoeg. Dan lijkt het veiliger om onopvallend bij de groep van de “onschuldigen” te gaan staan.

Maar als we daar staan is er Eén afwezig, de Enige bij Wie we werkelijk veilig zijn. Jezus is naar de andere kant gegaan en mengt zich onder de zondaars, deelt hun lot. Hij laat zich dopen terwijl Hij onze zonden draagt, zonder dat wij het in de gaten hebben. En het is daar, als Hij zich helemaal solidair gemaakt heeft met alle zondaars, dat Hij de stem van de Vader hoort: ‘Gij zijt mijn Zoon, de welbeminde, in U heb Ik mijn behagen gesteld.’ Hij heeft zich één gemaakt met het volk, en nu klinkt de stem. Voor Hem? Of ook voor ons, als Hij zich zo aan ons verbonden heeft? ‘In jou heb Ik mijn behagen gesteld’ – kan de Vader dat zeggen als wij met alle andere sukkelaars aan de oever van de Jordaan staan?

Er was eens een koning die in zijn paleis een prachtige vaas had staan, met een volmaakte vorm en een diep blauw glazuur. Hij werd elke keer blij als hij ernaar keek. Maar op een dag stootte iemand de vaas om en ze lag in stukken. De koning was diep bedroefd. Hij wilde de vaas niet missen, en dus bracht hij de scherven naar de pottenbakker en vroeg of die de vaas kon lijmen zodat je er niets meer van zag. ‘Ik zal de vaas lijmen zodat je weer gelukkig wordt als je ernaar kijkt’, zei de pottenbakker. En hij lijmde de vaas. De breuklijnen waren natuurlijk nog steeds te zien, maar de pottenbakker accentueerde die lijnen met goudverf. De koning kreeg zijn vaas terug, een vaas met een volmaakte vorm, diep blauw glazuur en sierlijke gouden lijntjes, en ze was nog mooier dan eerst.

Ik weet niet meer waar ik het verhaal gelezen heb, maar het past bij het feest van vandaag. We staan aan de Jordaan. We hoeven ons niet mooier voor te doen dan we zijn, want juist hier bij de mislukkelingen en de zondaars vinden we Jezus. We ontvangen de boodschap van de vergeving van de zonden. En we blijven bij Hem die ons doopt met de Heilige Geest en met vuur, zodat we één worden met Hem, kinderen van de Vader.

Moge Hij ons staande houden in zijn welbehagen.

Driekoningen

Gisterenavond zocht één van onze zusters servetjes met sterren voor de ontbijttafel, maar ze vond ze niet. Er waren nog wel de mooie blauwe engelenservetten die we op het feest van Maria, Moeder van God hadden. En dus mochten die nog een keer als placemat dienen. Maar vanmorgen bij  het ontbijt zag ik dat het wel degelijk ook een Driekoningenservet was. Eén van de engelen heeft een koordje in de hand met daaraan een ster, de ster van Bethlehem die straalt voor de geboorte van Jezus, zodat ook wij vandaag het licht van de ster mogen zien.

Voor de drie Wijzen straalde er een heldere ster aan de nachtelijke hemel. Alleen voor hen? Herodes had haar ook kunnen zien als hij uit het raam gekeken had, maar dat deed hij niet.

In ‘De ster van Bethlehem’, een kerstspel van Martinus Nijhoff, zegt Herodes:

Hoe vreemd, dat ik zelfs over mijn verdorven zoon

die ‘k begenadigd heb en die tegen mijn troon

straks weer complotten smeden zal, geruster ben

dan over de ongeborene te Bethlehem

wiens komst door niets gemeld wordt dan wat loos gerucht. –

En even later, als hij maatregelen genomen heeft om de drie Wijzen te laten volgen:

Ik voel mij reeds geruster. – Zou ik door dit raam

één blik werpen en zien of ik de ster zie staan? –

Dwaasheid. – Weg van dat raam. – ‘k Zie liever of ‘k misschien

vannacht wat slapen kan. Ook dat staat te bezien.

Wat telt voor Herodes is: zijn macht beschermen. Hij hoeft de ster niet te zien, want als ze er is, dan betekent ze enkel een bedreiging voor hem. Hij zou er maar door van streek raken, en hij heeft nu immers alles gedaan om wat er van waar mocht zijn buiten spel te zetten. Hij ziet liever niet wat niet zijn kijk op de wereld en zijn plaats in die wereld bevestigt. ‘Hij is een gevangene in de benauwde hemel van zijn eigen geest, waar geen sterren kunnen schijnen omdat de schedel te hard is, ondoordringbaar voor het licht’, zegt broeder Simeon.

De blik van de Wijzen is wijd en open. Ze onthullen het wezen van hun ziel als ze uitleggen: ‘Wij hebben gezien … en zijn gekomen’, twee woorden die een hele levensstijl weergeven. Een eenvoudige directheid, zonder aarzelen leidend van inzicht naar handelen. De wijze zoekt de waarheid en als hij haar vindt, aarzelt hij niet haar te aanbidden, zich aan haar te onderwerpen. Het doel van heel hun uitputtende reis, zeggen de Wijzen, is aanbidden, zich neerbuigen. De Waarheid vraagt ons helemaal op.

Dat maakt de Wijzen ook vrij. Vrij tegenover wat “normaal” is. Je zou verwachten dat de nieuwe Koning in een paleis geboren wordt, maar ze aanvaarden zonder aarzelen dat de ster hen een eenvoudig huis in Bethlehem aanwijst. Vrij ook tegenover anderen die iets van hen verlangen. Herodes wil dat ze terugkomen als ze het Kind gevonden hebben, maar ze laten zich niet betrekken in iets wat hen van hun doel afhoudt. Ze luisteren hoffelijk naar Herodes, maar ze zeggen niets toe. Zijn dubbelhartige taal heeft geen vat op hen.

Als de Wijzen na hun bezoek bij Herodes de ster weer zien, vervult hen dat met overgrote vreugde. De ster. Het is nog niet het Kind, de Koning, het mensgeworden Woord van God, dat ze zien, maar enkel de ster. Dat is genoeg voor de grootste vreugde, want de ster is de zekere weg naar God.  

En wij? Wij denken aan de ster als we haar vandaag zien op een servetje, of als ze schijnt in de pand. Wij zien dagelijks de ster als we luisteren naar het evangelie, en ze straalt als een teken van hoop, van de zekerheid van de dingen die we niet zien, als een zekere wegwijzer naar God. In dit jaar van de hoop mogen we telkens weer naar de ster kijken, en, net als de Wijzen, zien en op weg gaan. We hebben gezien en we zijn gekomen. Niet de politieke machten, niet andere mensen die iets van ons verlangen hoeven de weg te bepalen. Alleen de ster die ons brengt naar een klein Kind in een donkere wereld, en die ons vertelt dat dit Kind, zo klein in kwetsbaar als het is, de Koning is, de Herder die zijn volk zal leiden. De drie Wijzen zagen nog niets veranderen in de wereld. Herodes regeert nog en laat zo meteen de kinderen van Bethlehem doden uit angst om zijn macht te verliezen. Maar de Wijzen volgen de weg en ze aanbidden God in zijn kleinheid, aanvaardend dat Hij deze weg van zwakte en verborgenheid heeft gekozen om zijn plannen met de wereld te realiseren, en hun hart is vervuld van de grootste vreugde.

H. Stefanus, 26 december

In den beginne was het Woord.

In den beginne schiep God de hemel en de aarde door het Woord. God sprak: ‘Er zij licht.’ En er was licht. Hij sprak en er kwam een uitspansel. Op zijn Woord kwam er scheiding tussen de zee en het droge, en bracht het land bomen en planten voort, bloemen en vruchten. Hij sprak en de zon en de maan en al de sterren verschenen aan de hemel. En het was zijn Woord dat de vogels en de vissen en al de verschillende dieren, ieder met zijn eigen natuur en karakter tevoorschijn riep, en tenslotte de mens. Zijn Woord is de grond van het wezen van heel de schepping, van de kleinste oorwurm tot de hoogste berg. Ieder mens, ieder schepsel is geboren uit zijn Woord.

Onze heilige Bernardus heeft het over de drie komsten van Christus: niet alleen de geboorte in Bethlehem en de wederkomst, maar ook Jezus’ komst in ons hart. Maar, zei een priester zaterdag, Bernardus telt er nog één te weinig. Er zijn vier komsten. De eerste komst is de schepping. In den beginne was het Woord en het Woord was bij God, en het woord was God. Alles is door Hem geworden en zonder Hem is niets geworden van wat geworden is.

Maar van dat scheppingswoord in iedere mens lijkt vaak weinig overgebleven. Is er nog een band tussen Woord en schepping na de geschiedenis van Kaïn en Abel, nadat in de dagen van Noach de aarde vervuld was van gewelddaden, nadat het volk Israël elke keer weer zich van de Heer afkeerde? God gaat zijn gang door de geschiedenis met een mensheid die maar geen mens wil worden. En dan wordt zijn Woord mens. In de kerstnacht gaat de hemel open en de engelen zingen: Eer aan God in den hoge en vrede op aarde bij de mensen in wie Hij welbehagen heeft. Ja, in deze gevallen schepping kan God nog steeds mens worden en ons redden van onze zonden, van onze afkeer van Hem, van onze gewelddaden en onze vernietigingsdrang. De band tussen hemel en aarde wordt zichtbaar als midden in de nacht een licht de herders omstraalt en de engel hun verkondigt dat de Redder geboren is. Een hemelse legermacht komt zingen op aarde om God eer te brengen die zijn vrede brengt, een vrede die niet met geweld veroverd wordt.

Is dat dan mogelijk? Sevillus, in het kerstverhaal van gisteren twijfelde eraan. Moest dat kind, in de achterbuurt van Bethlehem geboren, de wereldvrede brengen? Dan is de vrede die keizer Augustus brengt toch werkelijker en waardiger, al moet die dan met bloed gekocht worden. Sevillus trekt met zijn vader en de soldaten mee om de opstandelingen neer te slaan. Maar soms neuriet hij de wonderschone melodie die hij in het veld gehoord heeft. Ergens blijft er een hunker in hem. Herinnering en verlangen, ook dat zijn draden van de band tussen hemel en aarde.

Gisteren ging de hemel open om de geboorte van Gods Zoon. Een zwangere vrouw die geen onderdak kon vinden en nu in een stal moet bevallen. Alleen wat doeken om het kind in te wikkelen en een voerbak als wiegje. In die armoede wordt de band tussen hemel en aarde, tussen God en mensen bevestigt door de zingende engelen.

Vandaag vieren we Stefanus. Jezus is gestorven, als een misdadiger aan het kruis geslagen, maar Hij leeft. De wereld is niet in staat om een einde te maken aan Gods liefde voor zijn schepping. En weer gaat de hemel open. In een moment van extreem geweld, als Stefanus gestenigd wordt door een woedende massa, gaat de hemel open en ziet hij Jezus staande aan Gods rechterhand. En Stefanus zelf spreekt als Jezus, handelt als Jezus.

Laat het feest dat wij vieren ons tot navolging brengen. Laat Jezus ook in ons geboren worden. We zijn door zijn Woord geschapen en hoe de wereld er ook uitziet, hoe ons hart er ook uitziet, niets kan de band tussen hemel en aarde verbreken. De hemel gaat open, God komt aanwezig, juist ook in momenten van een geboorte in grote armoede en van een sterven door geweld.

God,

het wonder van de mens, het is uw werk, uw schepping.

Maar de verlossing is nog groter wonder want zo hebt Gij  ons herschapen.

Wij vragen dat wij het goddelijk leven met Hem mogen delen,

met Hem, die zichzelf ontledigd heeft en voor ons mens geworden is,

Jezus Christus, onze Heer.

4e advent, 22 december

Het is alweer de vierde adventzondag. Jammer dat het zo snel gaat. En vooral, vind ik, jammer dat het begin van de advent zo snel voorbij is. Het lijkt alsof het begin van de advent stil en sober is. De wereld is donker, dat weten we, maar dan verschijnt de eerste kaars op de adventskrans, teken dat de duisternis niet het laatste woord heeft, dat ons verlangen niet vergeefs is, dat God de Komende is en onze wereld niet aan haar lot overlaat, maar blijft liefhebben. En Hij weet wat het is om mens te zijn. Hij komt bij ons, in de stal die wij van de wereld gemaakt hebben, even kwetsbaar en afhankelijk als ieder mensenkind. Hij leeft een mensenleven, maar zonder zich te isoleren in een afkeer van de wereld bij al het kwaad dat Hij ziet. Hij gaat door het leven zonder met geweld het kwaad te vernietigen en daarmee een puinhoop achter te laten. Hij laat zich niet verlammen door de wanhoop, ook al lijkt het of zijn leven mislukt. Hij blijft mens, de mens die voluit zich geeft aan Gods wil. ‘Gij hebt Mij een lichaam bereid. Hier ben Ik, Ik ben gekomen om uw wil te doen.’ ‘Hij zal een man van vrede zijn’, zegt de profeet Micha. Dat Hij komt, als een man van vrede, in onze wereld die alleen maar oorlog lijkt te kennen, en menselijk geweld tegen de schepping waarbij we geen uitkomst zien – dat Hij komt, is het licht van de advent, de kaarsvlam in het donker die wezenlijker is dan de omringende duisternis. De vlam van de hoop dat Hij ook niet terugschrikt voor het geweld en de onverschilligheid en de luiheid van ons eigen hart, maar komt als een mens van vrede om ook in ons woning te maken.

Maar nu is het al de vierde zondag, het Kerstfeest komt dichtbij, en op een of andere manier lijken de stilte, de verwachting, de ruimte voor inkeer en bekering, de soberheid van het begin van de advent te verdwijnen. Gisteren, toen we even in Hasselt waren, was de kerk waar we binnen gingen al helemaal in kersttenue: kerstbomen, een hele rij kerstrozen, een stal buiten en één binnen in de kerk. Al lag het Kindje Jezus nog niet in de kribbe, de koningen stonden al klaar om hun geschenken aan te bieden. De drukte van het kerstfeest verdringt al de hoop en verwachting van de advent. De liturgie moet voorbereid, boodschappen gedaan, kerstkaarten geschreven, feestbrood gebakken, de keuken vraagt aandacht.

Gelukkig kent het evangelie van vandaag ook iets van onze drukte. En misschien kan ook onze kerstdrukte een adventgebeuren zijn.

Maria zou, na de boodschap van de engel, alle recht hebben om in stilte thuis haar zwangerschap te beleven en het wonder van de komende geboorte te overwegen. Bovendien moet ze voorzichtig zijn dat het Kind dat ze draagt niets overkomt. Maar wat doet ze? Ze gaat op reis, over de bergen, om Elisabeth te bezoeken. Ze blijft bij haar in de laatste maanden van de zwangerschap van Elisabeth en ze helpt haar waar ze kan. De inkeer van Maria uit zich in een uitgaan naar de ander. ‘God, uw wil te doen is mijn vreugde.’

Advent is de kaarsvlam van de hoop, dat Jezus geboren is in onze wereld en geboren wil worden in ons hart, dat Hij zal komen als de Vredevorst waar nu nog laarzen dreunend stampen. En het is met Maria vanuit die hoop en die zekerheid opstaan en op weg gaan naar de ander, ook in de kleine huishoudelijke bezigheden, in wat er voor het feest geregeld moet worden. Maria draagt Christus mee, waar ze ook naartoe gaat. Hij groeit in haar terwijl ze brood bakt voor Elisabeth en Zacharias.

Mogen wij ook de vreugde in ons voelen opspringen om Jezus die naar ons toe komt in onze medezuster die de keuken doet of de vloer dweilt of zangles geeft, om Jezus die naar ons toe komt in de mensen die we ontmoeten. En laat Hij in de stilte en door alle bezigheden heen in ons groeien:

Laat de Zoon van God in je groeien,

want Hij is in jou gevormd.

Laat Hij onmetelijk in je worden,

en moge Hij voor jou een glimlach zijn,

een jubel en een volkomen vreugde.

Isaac van Stella, sermo 7

3e advent C, 15 december 2024

‘Zo en met nog vele andere vermaningen verkondigde Johannes de Doper aan het volk de Blijde Boodschap.’

Op het eerste gehoor zit daar toch enige spanning in die zin. De vermaningen van Johannes de Doper zijn niet mals. Vorige week zondag hoorden we het begin van Lucas 3 tot en met vers 6. Johannes predikt een doopsel van bekering tot vergeving van zonden, en Lucas verbindt dat met de tekst uit Jesaja: ‘Bereidt de weg des Heren … en heel de mensheid zal Gods redding zien’. Maar dan volgt een preek van Johannes die door het leesrooster wordt overgeslagen – ik denk, om onze gevoelige harten niet af te schrikken: ‘Adderengebroed, wie heeft u voorgespiegeld dat ge de dreigende toorn kunt ontvluchten? Brengt dus vruchten voort die passen bij bekering …’ En het is na die preek, als Johannes het heeft over de bijl die al aan de wortel van de bomen ligt, dat de mensen vragen wat ze moeten doen. En daarmee begint de lezing van vandaag, waarin het aan het eind gaat over de reiniging van de dorsvloer, en het kaf dat de Messias zal verbranden met onuitblusbaar vuur.

Vermaningen als Blijde Boodschap?

Ja. Want het betekent dat God meer in ons ziet dan wij in onszelf zien. Het betekent dat Hij ons ziet als burgers van zijn Koninkrijk, niet als alleen maar de egocentrische bekrompen mens die we op momenten van zelfkennis denken te zijn. Hij schrijft ons niet af, maar bereidt voor ons de weg van bevrijding. Hij is bereid om het vonnis dat op ons drukt te vernietigen. Door zijn liefde maakt Hij ons nieuw, zegt Sefanja in één van de mooiste lezingen uit de bijbel. Als we bij Johannes’ boodschap niet meteen aan blijdschap denken, dan is dat misschien omdat we Gods blijdschap even vergeten. ‘Uitermate verheugt Hij zich over u’! Kun je je dat voorstellen? En toch laat onze hemelse Vader zijn 99 schapen – de engelen – in de bergen alleen om op zoek te gaan naar het ene verdwaalde schaap en is Hij, wanneer Hij het vindt, meer verheugd over dat ene schaap dan over de 99 anderen.

De vermaningen van Johannes betekenen dat er redding mogelijk is. Dat we niet zonder enige hoop zijn overgeleverd aan onze slechte neigingen. De tollenaar in ons probeert zichzelf te verrijken ten koste van de ander. Alsof je gelukkig wordt van veel bezit zonder verbinding met de ander. De soldaat in ons gebruikt geweld, niet tegen de vijand, het kwaad dat de relatie met God en met medemensen en met heel de schepping verstoort, maar tegen broeders en zusters. Alsof het leven een strijd is waarin je moet proberen het te winnen van de ander. Alsof de ander een concurrent is en een vijand. Maar zo hoeft het niet te blijven.

Wat moeten we dan doen? Solidariteit, zegt Johannes. Vriendelijkheid, zegt Paulus. De ander niet als een bedreiging zien, of als een object waar je van profiteren kunt, maar als medeburger van Gods Rijk van vrede en vreugde.

De oproep tot bekering is een vreugdevolle boodschap. Het is niet een veel te moeilijke eis. Het is de aankondiging van de komst van een Redder, die vraagt of we bij Hem willen horen.  Hij is nabij, bij de ellende in de wereld en de ellende in onszelf. De Heer is nabij. Dat gevoel van machteloosheid dat je kunt hebben is onterecht. De Heer, uw God, is bij u als een reddende held. Als we zouden denken dat we een sterke man nodig hebben om de grote problemen op te lossen, een gevaarlijke gedachte in de politiek, dan geeft de lezing van vandaag ons gelijk: een reddende held. Alleen komt hij niet te paard, met een revolver in zijn riem om met een paar goed gemikte schoten de boeven te elimineren. Hij komt namelijk ook de boeven redden, ook de boef in ons.

Onze eigen onmacht is niet alles bepalend. We kunnen ontspannen en vertrouwen omdat Hij nabij is. Laat zijn nabijheid ons dan vriendelijk maken. God trekt zijn revolver niet bij het zien van het kwaad in ons, dan hoeven wij dat ook niet te doen tegenover de ander. Laat zijn vreugde ons ontwapenen. En laat zijn liefde ons onbezorgd maken. Niet onbezorgd in de zin van onverschillig. Maar wel: Hij komt als een reddende held, als een klein Kind in een bezet land, kwetsbaar en zonder verdediging. En de redding geschiedt door alles heen, door valse beschuldigingen, door haat en jaloezie heen, door marteling en terechtstelling heen. Zijn Liefde is niet tegen te houden en effectiever dan kogels. Wij mogen onbezorgd vertrouwen dat onze wereld niet verloren is, en het Kind ontvangen en beschermen, ook al kost het ons ons eigen leven, want ook dat is het einde niet. Te allen tijde, door alles wat gebeurt heen, blijft de vreugde om zijn nabijheid, om zijn redding. Dan zal de vrede van God, die alle verstand te boven gaat uw harten en gedachten behoeden in Christus Jezus.

Iedere dag bidden we om vrede. Op het nieuws zien we de beelden van oorlog en geweld, en het lijkt niet minder te worden. Wat moeten we doen? Leven vanuit de nabijheid van Jezus, en onze harten en gedachten in de hoede van Gods vrede laten.

2e advent C, 8 december 2024

‘Bereidt de weg van de Heer.’

In de vigilielezing vanmorgen zei Guerric van Igny: Als je wijs bent, zul je op een weg waarlangs je nooit gegaan bent, niet jezelf tot leermeester of tot gids zijn; maar je zult je oor neigen naar je meesters en instemmen met hun vermaningen en raadgevingen, en je geven aan het werk van de studie en de lectio.

“Een weg waarlangs je nooit gegaan bent”: De weg van de Heer, de weg naar het Koninkrijk, zijn we nog nooit gegaan. We verlangen er naar, we zijn op pad gegaan, maar wat voor ons ligt kennen we niet. En in het Rijk van God zijn we nog niet aangekomen. De profeet Baruch schetst er ons vandaag een beeld van: Jeruzalem, bekleed met Gods heerlijke schoonheid, dat voor eeuwig van God de naam gekregen heeft: “Vrede door gerechtigheid”. Maar er is geen gerechtigheid en geen vrede, niet in Jeruzalem, niet in Bethlehem, niet in Gaza, niet in Oekraïne, niet in Congo, niet in Nicaragua. De bisschoppen van Midden-Amerika hebben vandaag, 8 december, uitgeroepen tot een dag van gebed voor Nicaragua, waar religieuzen en priesters gevangen genomen en verbannen worden, en niet alleen zij. Als er iets is om naar te verlangen dan is het naar de stad die “Vrede door gerechtigheid” heet. En in de advent realiseren we ons dat we daarheen op weg zijn, op weg willen zijn, al struikelen we, verdwalen we en keren we ons soms om.

‘Bereidt de weg van de Heer’, de weg die we nog niet gegaan zijn, maar die Christus kent, omdat Hij als die Weg naar ons toe komt. In de vigilielezing vanmorgen maakt Guerric concreet wat het betekent die weg te bereiden:

  • Je wil recht maken. Er zitten nogal wat kronkels in ons. We verlangen wel naar Gods Rijk, maar nu, op dit moment, maken we even een ommetje om onze eigen zin te doen. Leer mij, o God, waar vrede werkelijk te vinden is. In uw wil, o Heer, is onze vrede.
  • De ruwheid in je gedrag effen maken, zachtmoedig worden. ‘Leert van Mij, want Ik ben zachtmoedig en nederig van hart’, zegt Jezus. Heftig en kritisch reageren schrikt de ander af. Nu heeft ieder haar eigen karakter, en we weten van elkaar dat we verschillend reageren. We kunnen van twee kanten proberen de weg begaanbaar te maken. Allereerst oefenen in zachtmoedigheid. Dat geldt voor iedereen. Maar als je zelf van nature je minder heftig uit (al kan het dan van binnen toch stevig tekeer gaan), dan kun je degene die wel “ruw” is in haar houding helpen, door haar niet vast te pinnen op die ruwheid. Haar woorden waren dan wel heftig, maar hecht er niet teveel waarde aan. Laat niet de angst voor de hevigheid en beslistheid van de ander de gemeenschap overheersen. Want zo wordt de weg van de Heer moeilijker begaanbaar voor die ander. Als Christus ons allen tezamen wil geleiden naar het eeuwige leven, dan moeten we elkaar meenemen, ook door tegengas te bieden als iemand overheersend overkomt.
  • Niet jezelf tot gids zijn, maar het licht van Christus laten schijnen over je stappen. Hij wijst hoe de weg loopt die we nog nooit gegaan zijn. Onze eigen wegen kennen we wel. We hebben allemaal onze valkuilen waar we telkens weer in tuimelen. En we weten maar al te goed dat onze eigen wegen, onze ingeroeste houdingen, meestal niet tot echte vrede leiden. Maar je laten leiden door Jezus, in de lectio ontdekken hoe Hij reageert, en je vormen naar Hem – of liever, toelaten dat Hij gevormd wordt in ons, dat is de weg bereiden. Het licht van de adventskrans laten schijnen en zwanger zijn met Maria.
  • En tenslotte moed houden. Standvastig blijven en het niet opgeven, ook als je struikelt en als het lijkt of je niet vooruitkomt. Moed, zegt C.S. Lewis, is niet alleen een deugd op zich, het is de gestalte van iedere deugd op het moment van de beproeving. De weg durven gaan, omdat dit de weg is die Jezus gaat met ons naar de stad van vrede door gerechtigheid. Vanuit de vreugde van het einddoel en het vertrouwen in Hem die onze vrede is, komt de kracht om eenvoudig op weg te gaan.

Moge Hij het verlangen en de moed in ons brandende houden. 

1e Advent C, 1 december 2024

Wat verwacht u? Wat hoopt u?

Deze eerste zondag van de advent is het begin van vier weken vol verwachting. Maar waar kijken we naar uit? In de straten en aan de huizen verschijnt al de kerstverlichting. De dagen zijn donker, maar de lichtjes verwijzen naar warmte en geborgenheid. We verlangen naar licht, naar vrede, naar vriendschap en een warm thuis. Alleen lijkt het soms of je daarvoor je ogen een beetje moet sluiten en niet teveel naar het nieuws kijken; of je de boze wereld even buiten moet sluiten om niet de hoop te verliezen.

Maar dat is niet wat Jezus doet in de evangelielezing. Hij schildert zonder iets te verzachten een wereld in grote nood. De volkeren zullen in angst verkeren, radeloos door het gebulder van de onstuimige zee. De mensen zullen het besterven van schrik, in spanning om wat de wereld gaat overkomen. Er zijn tijden geweest in de geschiedenis waarin dit heel herkenbaar klonk. En ook in onze dagen lijkt het of Jezus onze tijd beschrijft. Misschien is het de zee die we horen bulderen, of misschien zijn het de heftige regenbuien en het smelten van het poolijs. We kennen angst bij alle berichten over oorlogsgeweld, over politieke ontwikkelingen die de verbondenheid in de samenleving bedreigen. Kortom, het beeld dat Jezus schetst, is wat we zien als we onze ogen wijd open houden. Kun je daarbij hoop houden, of wordt de vrede die bij kerstmis lijkt te horen, hier ontmaskerd als een illusie?

Als we dit evangeliegedeelte lezen bij het begin van de advent, dan is het omdat we juist in deze wereld de Messias verwachten. Wanneer zich dit alles begint te voltrekken, richt u dan op en heft uw hoofden omhoog, want uw verlossing komt nabij. De verwachting van de advent is niet een verwachting waarbij je je ogen moet sluiten om er nog iets van te kunnen geloven, maar één waarbij je de wereld kunt zien zoals ze is. Ja, het ziet er dreigend uit. Ja, we voelen angst en woede. Maar juist in het duister zal de Mensenzoon komen, met macht en grote heerlijkheid. We worden niet aan onszelf overgelaten. De wereld is in Gods hand. Hij volvoert zijn plan van verlossing. Als Jezus spreekt over rampen, dan is dat niet om ons bang te maken, maar om ons hoop te geven. De rampen zijn er, maar ze zijn het einde niet. Ze zijn niet de laatste werkelijkheid. De laatste werkelijkheid is van God.

‘Hij staat aan het begin en Hij komt aan het einde.

Zijn Woord is van het zijnde oorsprong en doel en zin.’

En zo steken we iedere week een extra kaars aan op de adventskrans. Vandaag brandt er één. Eén lichtje in het donker, maar het licht zal toenemen in deze tijd van verwachting, waarin we uitkijken naar Jezus’ komst. Kaarsvlammetjes als teken van de hoop die we mogen koesteren.

Het zijn lichtjes die zowel het verleden, als de toekomst, als ook het heden verlichten. De kaars brandt omdat we uitkijken naar de geboorte van het Kind in Bethlehem. Ieder jaar opnieuw leven we naar de Kerstnacht toe, en als je erbij stilstaat, licht er ieder jaar weer iets anders op van het wondere geheim van Gods Menswording.

De kaars brandt ook in verwachting van de wederkomst van de Heer, waar de lezing van vandaag ons op wijst. Een komst waar je met verlangen en ontzag naar uit kunt zien. Niet de nieuwsberichten hebben het laatste woord, maar de belofte dat Christus zal wederkomen om zijn Rijk op te richten, een Koninkrijk van recht en gerechtigheid, een land van louter licht, waar God alles in allen zal zijn, waar alle tranen van onze ogen worden afgewist.

En dan verwijst de kaarsvlam ook naar “de middelste komst”, zoals Bernardus van Clairvaux hem noemt, waar Christus komt in ons hart, in ons leven nu. Advent is een tijd om je hart gereed te maken om Hem te ontvangen, als Hij onopvallend in ons dagelijks leven komt. Hij is niet alleen lang geleden in Bethlehem gekomen, en we hoeven ook niet eenzaam te wachten tot het einde der tijden om Hem weer te zien. Hij komt nu, als wij midden in onze wereld worstelen om aan het licht trouw te blijven. Hij is het Woord om van te leven, de Liefde die onze wereld zo hard nodig heeft.

Het kan zijn dat we liever onszelf verdoven om niet alle duistere dingen te hoeven zien waar we ons machteloos bij voelen. Of we worden moedeloos door alle zorgen en problemen. Zorg ervoor dat uw geest niet afgestompt raakt door een roes van dronkenschap en de zorgen van het leven, zegt Jezus in het evangelie. Vertrouw op Hem die met ons mens wilde worden, en die komen zal met recht en gerechtigheid. Ook in de tussentijd komt Hij naar ons toe. Hij verlangt ernaar om bij ons zijn intrek te nemen.

Totdat Hij komt, bestaan wij hier –

wakend en wetend dag noch uur,

elkander dragend in geloof,

God woord verwachtend van omhoog.

Moge Hij ons overvloedig doen toenemen in liefde voor elkaar en voor alle mensen, en ons hart sterken, om moedig en waakzaam te blijven, en met open ogen te doen wat nu van ons gevraagd wordt.

33e zondag B, 17 november 2024

De lezingen van vandaag zijn niet de meest voor de hand liggende lezingen om een retraite mee te beginnen: het gaat over grote nood, over verschrikkingen, en dan nog zon en maan die verduisteren, sterren die van de hemel vallen en de hemelse legerscharen die in verwarring geraken. Dat lijkt niet een tijd om je een week in stilte terug te trekken. Of misschien juist wel. Even geen nieuws, even de ogen sluiten en alleen naar het goede kijken, omdat we anders alle hoop zouden verliezen.

Maar nee, zegt Jezus, je hoeft niets te ontkennen om nog hoop te houden. Integendeel, dit is juist een tijd om met open ogen te hopen en te verwachten. Je hoeft je ogen niet te sluiten. Je hoeft niet te doen alsof het zo erg niet is. Want midden in de grootste ellende is het nergens voor nodig je vertrouwen te verliezen. Oorlogen en geruchten van oorlogen, aardbevingen, overstromingen en hongersnood, … het kwaad lijkt oppermachtig en het gaat onze macht ook ver te boven. Het is geen wonder als we ons machteloos en verslagen voelen. Alleen is die machteloosheid geen reden tot wanhoop, omdat er Iemand is die wel macht heeft. Hij zal komen met grote macht en heerlijkheid.

Als je luistert naar de ellende die mensen mee moeten maken, massaal in oorlogs- of rampgebieden, of individueel en misschien vlak bij ons, dan zou je kunnen denken aan het beeld van een novemberstorm. Een grauwe lucht met voorbij vliegende wolken, striemende regenvlagen, en de laatste dappere bladeren worden van de bomen geslagen zodat alles kaal en kleurloos wordt. Maar dat beeld klopt niet en dat is de hoopvolle boodschap. Er is een ander beeld dat bij het nieuws hoort: het beeld van een uitbottende tak, van zwellende knoppen. Het is niet de winter en de dood die voor de deur staan, maar de zomer en het leven. Het is Christus, ons leven zelf, die voor de deur staat.

Julian van Norwich heeft het over de grote daad die de heilige Drieëenheid zal verrichten op de laatste dag.[1] Die daad ligt nog verborgen in zijn hart en is alleen bekend bij Hem. Het is de daad waarmee Hij alles goed zal maken. Wanneer? Dat weten we niet. En hoe? Daar begrijpen we al helemaal niets van. Julian zegt openhartig tegen de Heer: ‘Het lijkt mij onmogelijk dat alles goed zal komen.’ We zien daden die zo slecht zijn, en wonden die zo diep worden geslagen dat het ons onmogelijk lijkt dat er nog iets goeds uit komt. Er is zoveel verkeerd gegaan en fundamenteel verkeerd gegaan. Wat met alle wreedheden die in de loop der eeuwen begaan zijn, met mensen die totaal onverschillig staan tegenover God? Wat ook met je eigen zonde waarmee je je afkeert van God? En toch zal alles goed komen. Julian krijgt als antwoord: ‘Wat onmogelijk is voor jou, is niet onmogelijk voor mij. Ik zal mijn woord gestand doen in ieder opzicht en Ik zal alles volkomen goed laten komen.’ Zelfs al zou Julian niets doen dan zondigen, dan zou dat Gods goedheid nog niet kunnen beletten te werken. Die grote daad van God is de bron van onze vreugde en ons vertrouwen. Want al het kwaad dat we tegenkomen is niet de laatste werkelijkheid. De laatste werkelijkheid is God die alles goed maakt, is Christus die wederkomt. De laatste werkelijkheid is dat God alles in allen zal zijn.

En dat we niet begrijpen hoe, dat doet er niet toe. Begrijpen we de lente? Het is Gods zaak en Hij zal het doen. Misschien kunnen we soms in het klein al iets ervan ervaren. God geeft Julian uitleg over de wonderen. ‘Het is bekend dat Ik in het verleden wonderen heb gedaan, zegt Hij, vele, verbazingwekkende en grote wonderen. Wat Ik toen deed, dat doe Ik nog en dat zal Ik blijven doen.’ Een wonder, dat is iets dat gebeurt in een situatie van droefheid, van nood, van onrust en angst. De Israëlieten die voor de Rode Zee stonden met farao in hun rug. De weduwe wiens meel en olie bijna op waren in de hongersnood. Een storm op het meer. Of de wijn die ontbreekt op de bruiloft. In zo’n situatie kan God ingrijpen door een wonder om  onze hoop en onze liefde te doen groeien. We zijn tenslotte geborgen in zijn goedheid wat er ook gebeurt. Dat is de reden waarom God zich graag wil laten kennen door wonderen. Hij bedoelt dat we niet te zeer terneergeslagen zouden zijn door het verdriet en de stormen die ons overvallen: zo is het namelijk altijd vóór wonderen! [2]

We krijgen een week van stilte, om te bidden en te verwachten en ons weer meer te hechten aan onze Heer. Moge Hij ons vertrouwen voeden in deze retraiteweek door kleine wonderen van zijn aanwezigheid, in ons en in onze wereld, tot de volkomen vreugde van zijn wederkomst.

 

[1] Revelation 14, 32.

[2] Revelation 14, 36

32e zondag B, 10 november 2024

Wat doen die twee penningen van de weduwe ertoe? Wordt daar de nood van de wereld iets door gelenigd? Kan ze ze niet beter voor zichzelf gebruiken?

Maar Jezus kijkt naar haar. Hij had haar kunnen tegenhouden en zeggen: ‘Houd dat geld maar voor jezelf. Je hebt het hard nodig en voor de tempel maakt zo’n klein bedragje toch niets uit’, maar dat doet Hij niet. Hij prijst haar alsof zij de enige is die begrepen heeft waar het om gaat. En dat is ook zo. Deze arme weduwe staat in dezelfde lijn als de weduwe van Sarepta die haar laatste meel en olie aan de profeet Elia gaf, zodat God hem de komende jaren in leven kon houden, en haar en haar zoon erbij. Ze hoort bij de kleine jongen die zijn vijf broodjes en twee vissen aan Jezus gaf voor een menigte van duizenden mensen. En ze hoort bij Jezus zelf die zijn leven gaf om leven te geven aan de wereld. Een beetje meel, vijf broodjes, één enkel mensenleven, het stelt op zich weinig voor, maar God doet er veel meer mee dan wij ons kunnen voorstellen.

De arme weduwe geeft haar twee penningen, alles waar ze van leven moest, zonder zich te bekommeren over het effect ervan op alle nood in de wereld. Wat ze doet is net dat wat zij alleen kan doen: haar leven geven aan God, hoe klein dat leven ook is. Ze volgt als het ware de kleine weg van de heilige Thérèse. Er zijn er maar weinigen die geroepen zijn tot grote dingen, tot invloedrijke daden, tot getuigen voor koningen en tot het martelaarschap. Maar, zo zegt Thérèse, er is continuïteit tussen de antwoorden die wij geven op de alledaagse situaties waarin we ons bevinden, en de grote antwoorden van heiligen en martelaars. Een glimlach geven als je er niet voor in de stemming bent, is maar een cent. Maar het begint met betrouwbaar zijn in het kleine, datgene doen wat nu van je gevraagd wordt, je leven geven in kleine alledaagse daden. De kleine dingen die we doen of die we nalaten hebben betekenis. God lijkt een voorkeur te hebben voor het kleine en het is daarmee dat Hij werkt.

Dorothy Day schrijft in haar boek ‘Loaves and Fishes’: Een groot kwaad in onze tijd onder degenen die niet in de directe nabijheid van de lijdende armen zijn, is hun gevoel van futiliteit, van zinloosheid. Jonge mensen zeggen: ‘Wat voor goed kan één mens doen? Wat is de zin van onze kleine inspanning?’ Ze kunnen niet zien dat we één steen per keer moeten leggen, één stap per keer zetten; we kunnen alleen verantwoordelijk zijn voor de handeling van het huidige moment, maar we kunnen bidden om een toename van liefde in ons hart, die al onze individuele daden leven zal inblazen en transformeren, wetend dat God ze zal nemen en vermenigvuldigen, zoals Jezus de broden en vissen vermenigvuldigde.

Wie weet wat de glimlach van de kleine Thérèse tegen een lastige medezuster wereldwijd voor gevolgen heeft gehad?[1]

Bij alle grote zorgen vandaag de dag kun je wanhopig worden en je machteloos voelen. Wat kunnen we nog ten goede doen? Maar dan verschijnt de arme weduwe die koppig haar twee penningen in het offerblok werpt en weigert alleen aan zichzelf te denken. De kleine jongen komt achter haar aan met zijn broodjes en visjes en in alle eenvoud stelt hij ze ter beschikking voor wie honger heeft. En wij gaan naar de kerk en bidden om vrede. Heeft dat dan zin? Ja, zei Justin Welby op de bijeenkomst van Sant’ Egidio, dat heeft zin. Met het gebed vertrouwen we onze angst toe aan de eeuwige hoop dat het licht de duisternis ooit zal overwinnen… we vertrouwen onszelf toe aan Hem die zichzelf uit liefde aan ons gegeven heeft. Ten tweede: het gebed brengt ons in harmonie met Gods wil. En Gods wil is vrede, voor iedereen, en liefde en hoop. Ten derde inspireert het gebed onze verbeelding …

Je toevertrouwen aan Hem die zichzelf gegeven heeft, zodat de hoop in je hart herleeft, en de moed om te geven. En dan meegaan in die beweging van geven, je wil gelijkvormig laten worden aan Gods wil. Het gebed inspireert onze verbeelding, zegt Justin Welby tenslotte. Niet dat we in een droomwereld gaan leven, maar wel dat we gaan zien dat er een andere wereld is dan de wereld van oorlog, van strijd om macht, van eigenbelang en onverschilligheid, een wereld waar de vreugde van het delen telt, en niet het isolement van het grijpen. We worden burgers van het Rijk van God. Arme weduwen en kleine jongens worden onze vrienden en leermeesters. En Jezus, de Levende, gaat met ons mee.

Moge Hij ons de moed schenken om in de kleine daden van iedere dag onszelf te geven, en moge Hij onze schamele penningen nemen en ermee werken tot heil van de wereld.

[1] Robert Ellsberg, The Living Gospel, p.8-9

Load More