Menu

Kapittels

Pasen 2025

De Heer is opgestaan!

Ja, Hij is waarlijk opgestaan!

Dat is de groet in de Paastijd, jubel en vreugde. In het dorp waar ik ben opgegroeid was er heel vroeg op Paasmorgen een Paasviering in de kerk van de Broedergemeente. Het begon een half uur voor zonsopgang. Het is nog donker en iedereen zit stil te wachten in een volle kerk. En dan gaat de deur van de sacristie open. De voorganger komt niet als gewoonlijk binnenschrijden. Nee, ze rent de kerk in en zingt: ‘De Heer is opgestaan!’ En heel de kerk zingt ten antwoord: ‘Ja, Hij  is waarlijk opgestaan!’

Het was een indrukwekkend moment,  net als in de afgelopen nacht in de Paaswake: Het is nog donker, maar in dat donker breekt de zekerheid en de vreugde van de opstanding door. Het wordt je verkondigd: ‘De Heer is opgestaan!’ en je beaamt het: ‘Ja, Hij is waarlijk opgestaan!’

 

Maar als iemand je vraagt: ‘Geloof je dat echt? Hoe weet je dat nu, dat Hij is opgestaan?’ dan is het nog niet zo gemakkelijk om te antwoorden. En soms kan het een stem  in onszelf zijn die dat vraagt, zeker als het nog erg donker is. Hoe weet je dat het waar is? Dat is de vraag waarmee Rowan Williams één van zijn Paaspreken begon[1]. Er zijn twee verleidelijke antwoorden die allebei niet kloppen, zegt hij.

Het eerste is: ‘Ik wéét het natuurlijk niet, maar dit is zoals ik het zie.’ Maar daarmee reduceer je het geloof tot een mening, en je beperkt de bevrijdende boodschap van de verrijzenis tot je eigen gedachten en voorkeuren.

De tweede mogelijkheid is dat je bewijzen aanvoert, zodat het iedereen duidelijk zou moeten zijn dat de verrijzenis waar is. Maar ook dat is geen bevredigend antwoord. Bewijzen is nog niet zo eenvoudig, maar vooral: zo houd je het geloof op een afstand en maak je het onpersoonlijk: dit is het bewijs en het doet er niet toe wat ik of anderen ermee doen. Dan wordt geloof iets in de orde van 14 keer 16 is 224. Je kunt het narekenen en zeggen: ja, het klopt, maar het is onwaarschijnlijk dat je op de knieën gaat en overstroomt van verwondering en dankbaarheid.

Wat is Paasgeloof dan wel? Niet een persoonlijke mening. Niet een bewijsbaar feit. Maar wel een feit, een werkelijkheid die iets doet met onze persoon. Hoe weten we dat Christus verrezen is? Doordat er iets veranderd is. Doordat de wereld niet meer dezelfde is, omdat de Heer leeft. Je kunt Hem tegenkomen. Je komt Hem tegen. Hij spreekt je aan. Hij stuurt je op weg. Je bent met Hem gestorven en je leven is nu met Christus verborgen in God. Christus is ons leven!

 

Johannes ontdekt het op deze Paasmorgen als eerste. Petrus en hij haasten zich naar het graf als Maria Magdalena hen vertelt dat de steen is weggerold. Er was de rauwe werkelijkheid van verraad, van kruisiging en dood van Degene op wie ze al hun hoop hadden gesteld. Nu lijkt de chaos, de verwarring nog groter te worden. Zelfs de rust van de dood is Jezus niet gegund. Ze komen aan bij het graf, de plek van de dood. Ja, de steen is weggerold en het graf staat open en is leeg. Of toch niet helemaal. De zwachtels waarin Jezus’ lichaam gewikkeld was, liggen er wel. En Petrus, die het graf binnengaat, ziet de zweetdoek netjes opgerold op een andere plaats liggen. Alsof Iemand vond, dat Hij ze niet meer nodig had.

Als Johannes dat ziet, gelooft hij, en de wereld is niet meer dezelfde voor hem. Hij gelooft dat Jezus leeft en dat de nieuwe schepping begonnen is. Hij voelt de sprankelende vreugde om deel te hebben aan die nieuwe schepping. Jezus leeft, en wij mogen leven met Hem. De nacht is niet het einde.

Johannes zag de zwachtels en geloofde. En wij zien Johannes en Petrus en Maria Magdalena. Wij zien iets van de nieuwe schepping in mensen die veranderd zijn, die leven in een andere wereld. Niet de wereld van pakken wat je krijgen kunt voor het te laat is. Niet de wereld van oordelen en neerkijken op de ander. Maar de wereld waarin je leeft met Christus: in Hem geworteld, op Hem gebouwd, steunend op het geloof dat ons is overgeleverd, terwijl ons hart overvloeit van dankbaarheid. (Kol 2 en 3) De wereld verandert erdoor en wij worden andere mensen. In staat om te vergeven, met de moed om tegen de stroom in te gaan, vrij om zelfzucht en eigenbelang te vergeten. Gij hebt de oude mens met zijn gedragingen afgelegd, zegt Paulus, en u bekleed met de nieuwe mens, die op weg is naar het ware inzicht, zich vernieuwend naar het beeld van zijn Schepper. Op al die momenten waarop we ervaren dat Hij in ons leeft, kunnen we uitroepen: ‘De Heer is opgestaan!’ En degene tegenover ons die ervaart dat ons gedrag verandert, antwoordt vol vreugde: ‘Ja, Hij is waarlijk opgestaan.’

Mogen we Hem dikwijls ontmoeten in deze Paastijd en heel ons leven.

[1] Rowan Williams, Preken voor Pasen, “Maar is het waar? Pasen 2012”, p.97 vv

2e zondag 40dagentijd C

‘Hoe zal ik weten dat ik het land bezitten zal?’

Abram heeft zijn eigen land, zijn familie en zijn vaders huis verlaten toen God hem riep. ‘Ik zal u tot een groot volk maken’ heeft de HEER hem gezegd, en later: ‘Aan uw nageslacht zal Ik dit land geven’. Abram heeft geluisterd. Hij is gegaan. Twee keer heeft hij een altaar gebouwd voor de HEER wanneer Die hem opnieuw beloofde het land aan zijn nageslacht te geven, en nu trekt hij rond in het land Kanaän. Sara en hij zijn nog steeds kinderloos. Hun neef Lot die erfgenaam zou kunnen zijn is in de streek van de Jordaan gaan wonen. Het duurt en duurt en van de vervulling van de beloften is nog niets te zien.

Opnieuw spreekt God tot Abram: ‘Vrees niet, Abram, Ik ben uw schild; uw loon zal zeer groot zijn.’ Nu, voor de eerste keer, spreekt Abram tot God: ‘HEER God, wat zult Gij mij geven, daar ik kinderloos heenga en de bezitter van mijn huis, dat zal deze Damascener Eliëzer zijn. … Zie, Gij hebt mij geen nakroost gegeven.’

De beloften van God zijn schoon en we kijken er met verlangen naar uit. We gaan op weg in vertrouwen naar Zijn Rijk van vrede en recht. Abram zal een groot volk worden en tot zegen zijn voor heel de aarde. Jesaja geeft ons uitzicht op een kind dat met een slang zit te spelen in de zon. Niemand is meer bang. Koe en berin, leeuw en lam weiden samen. Jezus verkondigt het Rijk Gods. Bij zijn geboorte zongen de engelen al: ‘Vrede op aarde’. Hij geneest de zieken en bevrijdt de bezetenen en vergeeft de zonden. We leven van Gods belofte.

Maar het duurt lang. Abram ziet zichzelf en Sara oud worden en de vervulling van de belofte wordt onmogelijk. Hoe zouden ze nog een kind kunnen krijgen? Wij lezen de krant, we luisteren naar de moeilijkheden van familieleden en vrienden, of we kijken in ons eigen hart en we vragen met Abram: ‘Dat Rijk van U, Heer, wordt dat nog wat?’

God leidt Abram naar buiten en toont hem de sterren. Gisterenavond keek ik uit het raam en er was een prachtige volle rode maan boven de horizon. En de sterrenhemel. Met die volle maan is het eigenlijk te licht om veel sterren te zien, maar de sterren zijn er, stille lichtjes in een donkere nacht die vertrouwen geven in de Schepper en Verlosser van onze wereld. Abram wordt uitgenodigd de sterren te tellen: zo groot zal zijn nageslacht zijn. Het is een beeld dat Abram rust geeft en vertrouwen. Abram geloofde de HEER.

Opnieuw spreekt God tot Abram: ‘Ik ben de HEER die u uit Ur in Chaldea heb geleid om u dit land in bezit te geven.’ Abram vraagt ook voor deze belofte een beeld. ‘Hoe kan ik weten dat ik het inderdaad zal krijgen?’ God antwoordt hem met een visioen. Dat is niet een tastbaar pand, niet een geschreven garantiebewijs. Een visioen verdwijnt weer, maar de indruk ervan blijft. Je kunt Gods beloften niet met zekerheid bewijzen, maar er is Gods stem, er is een visioen, een zien soms even, en er is een op weg gaan in die belofte.

Wat ziet Abram? Het is niet alleen maar een geruststellend lichtend beeld. Integendeel. Abram komt in een diepe duisternis en angst terecht. Ook in het visioen is er sprake van wachten. Hij jaagt de gieren weg die op de dode dieren afkomen. Maar dan ziet hij uiteindelijk een rokende oven en een vurige fakkel die tussen de dode dieren door gaan. God sluit een verbond met hem en het is een eenzijdig verbond. Aan Abrams kant is er slaap en angst en duisternis, maar God gaat in licht en vuur en rook tussen de dieren door. Hij zal trouw zijn en niet loslaten wat zijn hand begon, hoe donker het ook is voor Abram.

Voor Abram was het een diepe duisternis waarin God zich met hem en zijn nageslacht verbond. Voor de leerlingen van Jezus op de berg Tabor was het een verblindend licht. De woorden die ze te horen krijgen zijn niet direct geruststellend. Abram hoort over 400 jaar leven als vreemdeling in verdrukking en pas daarna de uittocht. De leerlingen horen Jezus spreken met Mozes en Elia over de uittocht die Hij gaat volbrengen, zijn sterven in Jeruzalem. Maar doorheen dit alles straalt het licht van Gods glorie en klinkt zijn stem die de weg wijst: ‘Dit is mijn Zoon, de Uitverkorene, luistert naar Hem.’

Dat is onze hoop en ons vertrouwen: luisteren naar Hem, met allen die ons zijn voorgegaan en die in het donker gewandeld hebben, zonder de vervulling te zien maar in de vreugde van het vertrouwen op de belofte, en met allen die na ons zullen komen, in de verwachting van onze Verlosser, de Heer Jezus Christus die ons thuis zal brengen in het vaderland.

1e zondag 40dagentijd C

Christus verbleef in de woestijn, want Hij wist waar Hij de verlorenen kon vinden, zei Ambrosius vanmorgen. Adam woont niet meer in het paradijs. Hij is in de woestijn terechtgekomen. En daar zijn we nog steeds, niet in het paradijs, niet in het beloofde land. We trekken door de woestijn, een wereld van honger en dorst en demonen. Maar Christus weet waar Hij ons kan vinden en Hij gaat, door de Geest geleid, naar de woestijn. We zijn er niet alleen met al die demonen. Er is Iemand die ons hier is komen opzoeken en de duivel verslagen heeft. Deze veertig dagen, met alles wat er aan woestijnervaring op ons afkomt aan pijn en zorg en verdriet, is het goed om te weten dat we niet alleen zijn. Dat we Jezus’ hand kunnen vastpakken, omdat Hij hier ook is, in de woestijn, om ons mee te nemen naar wat we nu nog niet zien, naar het beloofde land, naar zijn Vader.

We horen hoe Hij de duivel verslagen heeft, die Hem op drie manieren probeerde te verleiden.

De eerste keer speelt de duivel in op de honger die Jezus voelt. Honger die reëel is, een knagend gevoel, een gemis, een gebrek. Er is iets wat je nodig hebt, maar wat ontbreekt. Maak dan van die stenen brood. Je hebt toch recht op voedsel, je hebt het nodig om te leven. In deze vastentijd, als we minder eten, voelen we daar iets van (alhoewel het dankzij Irenes tweedaagse verjaardag tot nu toe nogal meevalt). Maar het kan ook een gemis op een ander vlak zijn. Ik heb het nodig en als God het niet verschaft, dan maak ik het zelf. Een kind van God hoeft toch geen gebrek te lijden.

Maar Jezus gaat niet mee in die redenering. Zijn antwoord aan de duivel: ‘De mens leeft niet van brood alleen’. Mozes zegt tegen het volk, in zijn grote terugblik in Deuteronomium: ‘Gedenk dan heel de weg, waarop de HEER uw God u deze veertig jaar in de woestijn heeft geleid, om u te verootmoedigen en u op de proef te stellen ten einde te weten, wat er in uw hart was: of gij al dan niet zijn geboden zoudt onderhouden. Ja, Hij verootmoedigde u, deed u honger leiden en gaf u het manna te eten, dat gij niet kendet en dat ook uw vaderen niet gekend hadden, om u te doen weten, dat de mens niet alleen van brood leeft, maar dat de mens leeft van alles wat uit de mond van de HEER uitgaat.’ Waar leef je van? Van brood? Van datgene wat je nu in onze woestijn mist? Of vind je leven in de afhankelijkheid van God, in het vertrouwen op Hem en het luisteren naar zijn Woord? ‘Kies dan het leven, door de HEER uw God te beminnen, naar Hem te luisteren en aan Hem gehecht te blijven’, was de lezing afgelopen donderdag.

De tweede verleiding waar mee de duivel Jezus op de proef stelt is de macht over alle koninkrijken. Toen we vanmorgen in de vigiliën psalm 2 zongen, bedacht ik dat daar ook een goed antwoord stond dat Jezus had kunnen gebruiken: ‘Vraag het Mij slechts en Ik geef volkeren u tot een erfdeel, u tot een eigen bezit de aarde tot aan haar randen.’ Maar, hoe passend ook, Jezus gebruikt het niet. Hij gaat niet een discussie aan over wie werkelijk de macht heeft, God of de duivel. Hij herhaalt alleen het gebod: ‘De HEER uw God zult gij aanbidden en Hem alleen dienen.’ Ik hoef me niet te mengen in een machtsstrijd. Ik hoef ook niet bang te worden als het erop lijkt dat de duivel de macht heeft over de koninkrijken van de aarde. Mijn taak is de lof van God te zingen, Hem te aanschouwen in zijn schepping, in zijn mensen, en Hem te aanbidden, Hem te dienen door te doen wat Hij nu van mij verlangt.

Tenslotte de derde verleiding: ‘Werp U naar beneden’, zegt de duivel, ‘dan zal God moeten laten zien dat Hij U opvangt, want dat staat geschreven in psalm 91.’ Ook de duivel kan de Schrift lezen. Jezus antwoordt niet met een ander ‘Er staat geschreven …’, als een steekspel van bijbelcitaten. Nu zegt Hij: ‘Er is gezegd …’. Lectio divina is niet bedoeld om het Woord van God te kunnen gebruiken als een instrument waar je macht over hebt. Het is een luisteren naar Gods Stem, je laten aanspreken, om steeds meer aan Hem gehecht te raken. Lezen wat er geschreven staat, zo dat de Geest erdoor spreekt.

Aswoensdag

‘Eigenlijk moet het leven van de monnik altijd zijn zoals in de veertigdaagse vasten.’

Zo ziet Benedictus het. Wat betekent dat? Altijd sobere maaltijden en niets extra’s? Geen bloemen in de kerk? Geen citerspel? Geen brieven en e-mails schrijven? Is dat het ideaal?

Nee, het zijn de uiterlijke vormen van een groot verlangen. Het is een manier om je helemaal te kunnen richten naar Christus, om je leven van Hem te ontvangen, om zijn liefde alle ruimte te geven. ‘… en laat hij dan met de vreugde van het verlangen, dat uit de Geest is, uitzien naar het heilige Paasfeest.’

Het is het verlangen dat de ruimte krijgt in de veertigdagentijd, op een heel concrete en lichamelijke manier. We zijn tenslotte mens: geest en lichaam die een eenheid vormen. Ze drukken elkaar uit. Hoe je je voelt, wat je meemaakt in de geest, heeft zijn invloed op het lichaam. En andersom: als ik ziek ben, verandert mijn bidden. Mijn humeur kan veranderen.  De monnik die de trappen van nederigheid beklommen heeft, drukt in heel zijn houding en zijn doen nederigheid uit. Zijn geest bepaalt dan zijn lichaam.

In de vastentijd werken we van de andere kant. Daar vragen we de hulp van het lichaam om onze geest te zuiveren en om te vormen. Met lichaam en geest strekken we ons uit naar Jezus, naar de vreugde van het heilig Paasfeest, naar tot leven komen met en in Hem. En het lichaam gaat daarbij voorop. Dus, wees je daarvan bewust en bid mee met je lichaam:

  • Als je maag knort, is dat een lichamelijk gebed van honger naar God.
  • Als je je slap voelt in de loop van de dag, is dat een lichamelijke vraag om steun van de Heer. Hij is onze rots, onze kracht.
  • Als je hoofdpijn krijgt van het vasten, is dat een roep om genezing naar de Arts aller zielen.
  • Als het vasten lastig is, dan is er het weten dat we deel uitmaken van het lichaam van Christus. Er zijn zoveel mensen die echt honger lijden, die niet na een dag van water en brood weer een gewone maaltijd krijgen. De lichamelijke ervaring van het vasten kan dan voorbede worden.
  • En als je de hulpmiddelen van vasten of waken niet gebruiken kunt, omdat je lichaam al heel hard bidt om genezing en daarbij voedsel en slaap nodig heeft, geef het dan de gelegenheid om op zijn eigen manier te bidden, en zó te verlangen naar de Heer die niet een bepaalde prestatie van ons vraagt, maar wacht tot we, als Adam en Eva op de Paasikoon, onze lege hand naar Hem uitstrekken, zodat Hij ons kan bevrijden uit het rijk van de dood.

Een gezegende vastentijd gewenst, vol van verlangen naar Christus, ons leven.

7e zondag C, 23 februari 2025

Bemint uw vijanden. Dat is het eerste wat Jezus zegt tegen degenen die naar Hem luisteren. David had alle reden om Saul als zijn vijand te beschouwen. Saul was met een leger op weg gegaan naar de woestijn van Zif om David te zoeken, en dat niet omdat hij hem eens vriendschappelijk wilde spreken. David was zijn leven niet zeker.

En wat doet David? Samen met Abisai trekt hij midden in de nacht naar het legerkamp van Saul. Tussen de slapende mannen door komen ze bij de plek waar Saul ligt, Saul die hem wil doden. Nu heeft David de kans hem voor te zijn en zijn vijand uit te schakelen. Doet hij dat? Nee, hij brengt het ‘Bemint uw vijanden’ in praktijk en doet geen kwaad aan wie hem kwaad wilde doen. Maakt hij hem dan wakker en zegt: ‘Lieve vijand, ik kom eens even met u praten, want ik bemin u.’ Nee, hij is wel wijzer. David zou dood geweest zijn, voordat er een constructief gesprek op gang was gekomen. Bemint uw vijanden – dat betekent niet doen alsof er geen vijandschap is, maar wel proberen de relatie te herstellen. Als David nu met open armen op Saul was toegestapt, was dat het einde van de relatie geweest omdat David het niet overleefd zou hebben. Maar David neemt de lans en de waterkruik die bij Sauls hoofdeinde staan en maakt zich uit de voeten. Pas op een veilige afstand roept hij Saul en toont hem de bewijzen van zijn goede wil. Nu heeft Saul de tijd om eerst zijn beeld van David te herzien, zich te realiseren dat David niet de vijand is die hij in hem zag, en zo kan er weer een relatie tot stand komen.

Ik vind dit een mooi voorbeeld van argeloos zijn als een duif en listig als een slang. Argeloos als een duif, want David gaat niet mee in het vijanddenken. Saul beschouwt hem als vijand, maar daarom neemt David niet meteen ook een gevechtshouding aan. Saul kan wel denken dat er in het land geen ruimte is voor hen allebei, maar David ziet daar geen kwaad in. Tegenover Sauls oplossing – de tegenstander uit de weg ruimen – staat Davids uitgangspunt – eerbied voor de ander die door God gewild en gezalfd is.

Zo kun je als je medezuster iets anders denkt, net als Saul denken dat dat vijandschap betekent, dat er maar ruimte is voor één van beiden. Dan moet de ander het dus met je eens worden, of er is geen plaats meer voor jou. Ik denk dat we ons allemaal wel momenten herinneren waarop we geschokt ontdekten dat de ander een heel andere mening had waarbij we in eerste instantie geneigd waren daar met vuur tegenin te gaan, want dat kon niet bestaan. Maar dan is het goed om je het beeld van een duif voor ogen te houden, die niet meteen in de tegenaanval gaat, maar verbaasd opkijkt en haar kop heen en weer draait en rondtrippelt. Alsof ze zegt: ‘O ja, vind je dat? Waarom?’

David is tegelijk ook listig als een slang. Hij verwacht niet dat Saul een duif is. Hij beschouwt hem als een kat en zorgt ervoor dat zijn vlucht ver weg is. Eerst een veilige afstand voordat hij het gesprek aangaat. Moet je dan altijd kiezen voor eigen veiligheid? Jezus zegt toch, even na ‘Bemint uw vijanden’: ‘Als iemand u op de ene wang slaat, keer hem ook de andere toe.’ Dat is niet allereerst jezelf in veiligheid brengen. Nee, maar het lijkt me ook niet bedoeld om een toestand van mishandeling in stand te houden. Het gaat erom dat een relatie hersteld kan worden. Hoe? Door de spiraal van geweld te doorbreken, door een onverwachte daad van barmhartigheid: als je geeft in plaats van terug te grissen. Het is om de relatie te herstellen dat we ons verstand moeten gebruiken, onze creativiteit moeten inzetten, dat we listig als slangen moeten zijn. In een gemeenschap waarin we onherroepelijk af en toe botsen, kun je je creativiteit uitleven. En straks krijgen we opnieuw veertig dagen om te leren niet te oordelen, maar vrij te spreken en te geven, om een beetje ruimer van hart te worden, want daartoe zijn we geroepen: om met de mensen en de dingen die door God geschapen zijn te delen in zijn liefde.

6e zondag C, 16 februari 2025

Wel de zaligsprekingen, maar geen bergrede bij Lucas. In het evangelie van Matteüs gaat Jezus eerst de berg op en daar boven geeft hij onderwijs aan zijn leerlingen: de lange bergrede die begint met de zaligsprekingen. Zoals Mozes ook op de berg de geboden ten leven van God heeft ontvangen.

Maar in het evangelie van Lucas komt Jezus juist naar beneden. Hij heeft de nacht doorgebracht in gebed in het gebergte, en nu daalt hij af met zijn leerlingen naar de vlakte. En daar, in het laagland, spreekt hij de menigte van zijn leerlingen toe. Beginnend met de zaligsprekingen. Maar het lijkt of het landschap ook de zaligsprekingen kleurt. Hoog in de bergen, waar je ver bent van het aardse gewoel en waar menselijke drukte klein en onbelangrijk wordt, klinken ze meer vergeestelijkt. “Zalig de armen van geest”, zegt Matteüs. Het gaat meer om een innerlijke houding dan om de materiële omstandigheden.

Bij Lucas klinkt het directer en dichter bij de grond, zou je kunnen zeggen. “Zalig gij die arm zijt!” Niet arm van geest, maar gewoon “arm”, met de honger in je lijf en de machteloze positie in de maatschappij die daarbij hoort.

Maar misschien liggen die twee toch wel dicht bij elkaar. In het hele oude testament heeft God al een voorkeur voor de arme, en de arme heeft geen andere helper dan God. Heel zijn vertrouwen is op God. Het woord dat in het Hebreeuws voor ‘armen’ gebruikt wordt is ook meer dan alleen ‘gebrek aan geld’. De anawiem zijn degenen die neergebogen worden, die ondergeschikt zijn, die de laagste plaats moeten innemen. Maar zo gaat het woord ook betekenen: de nederigen, de ootmoedigen. En het zijn de ootmoedigen die het aardrijk zullen beërven, tegenover degenen die hun weg voorspoedig maken. Armoede en afhankelijkheid van God, vertrouwen op Hem, staan tegenover rijkdom en het idee het zelf wel te kunnen en God niet nodig te hebben.

“Zalig gij armen” en “zalig de armen van geest” komen zo dicht bij elkaar en raken aan het “Gezegend hij die op de Heer vertrouwt” uit de eerste lezing. Al is het woord ‘armen’ niet te reduceren tot een houding van nederigheid en vertrouwen op God. God heeft sowieso een voorkeur voor de arme en de ontrechte en vraagt dan niet eerst een bewijs van goed gedrag en van een juiste geesteshouding. “Zalig gij armen”, zegt Lucas dus, “want aan u behoort het Rijk van God.”

 

Maar er is nog een verschil tussen de bergrede van Matteüs en de rede in de vlakte van Lucas. Bij Lucas volgt er na vier zaligsprekingen viermaal “Wee u!”. Dat klinkt niet bepaald aantrekkelijk. Ik reken mezelf liever onder de armen en hongerigen in dit geval. En met een interpretatie van armoede die niet alleen materieel is, kan dat ook heel goed. Maar Jezus zegt wel: “Wee ú, gij rijken”. Hij heeft het niet over “zij”, die anderen, die niet hier zijn. Nee, hij kijkt zijn leerlingen aan. En dan ziet hij: mensen die arm zijn en die honger lijden, maar ook mensen die hun vertroosting al ontvangen hebben, mensen die verzadigd zijn. En misschien zijn het soms wel dezelfde mensen en kunnen we ons in beide herkennen.

In alle drie de lezingen is er het contrast tussen ‘zalig zijt gij’ en ‘wee u’. Jeremia beschrijft de kale struik in de dorre woestijn, verdorstend en onvruchtbaar: ‘vervloekt is hij die op mensen vertrouwt’, die vertrouwt op eigen kracht en zijn hoop stelt op menselijk ingrijpen. Maar ‘gezegend is wie op de Heer vertrouwt, en zich veilig weet bij Hem.’ Hij is als een boom aan de rivier, zijn wortels kunnen altijd bij het water. Ook in een tijd van droogte, als je je afvraagt  waar het heen moet met onze wereld, blijft hij vrucht dragen, omdat hij gevoed wordt door het water van de Torah. Je hoeft niet jezelf te redden, je hoeft alleen maar Jezus te volgen en te doen wat Hij verlangt. Dat kan tegendraads zijn, niet passend in onze cultuur of in de politieke denkbeelden die lijken te overheersen in deze tijd. Of ook niet passend bij onze spontane reacties van zelfverdediging en eigenbelang. Maar bij Jezus blijven, op Hem vertrouwen en je veilig weten bij Hem draagt vrucht.

Veilig bij Hem betekent niet een bescherming tegen alle moeilijkheden. Je hoeft niet te hopen op een leven waarin alles goed gaat. Paulus schrijft aan de Korintiërs: ‘Indien wij enkel voor dit leven onze hoop op Christus hebben gevestigd zijn wij de beklagenswaardigste van alle mensen.’ Onze hoop in een wereld die onaf is, waarin wij nog vast zitten in onze zonden, is dat Christus verrezen is om ons te bevrijden uit zonde en dood om in zijn liefde te wonen. Onze mislukkingen en kwade neigingen zijn niet het einde. Zalig wie zijn hoop stelt op de opstanding der doden, die vertrouwt dat God onze wereld terecht brengt, dat Christus ons bevrijdt voor zijn Koninkrijk en de Geest ons wil omvormen tot mensen die deel uitmaken van dat Koninkrijk.

‘Wee u’ zegt Jezus tegen zijn leerlingen als we nu al verzadigd en vertroost zijn en tevreden zijn met de wereld zoals ze is. Alsof er niet meer te verwachten is, alsof God zich zou neerleggen bij onrecht, en alsof onze bestemming niet is een leven in liefde volkomen. Zalig zijt gij als ge hoopt en verwacht en vertrouwt op de Heer. Het hele evangelie bestaat erin dat God zegt dat we niet alleen hoeven aantobben en uiteindelijk vastlopen. Hij is het water dat onze dorst wil lessen. Hij zal alle tranen van de ogen afwissen. Hij neemt ons op in zijn Koninkrijk.

Zalig zijn wij als we Hem alle ruimte geven in ons hart en in ons hele leven.

5e zondag C, 9 februari

Twee roepingsverhalen vanmorgen, één van Jesaja en één van de eerste leerlingen. Voor Jesaja een ontzagwekkend visioen in de tempel; voor Petrus en zijn metgezellen een tafereel uit het gewone leven, een bootje op het meer, maar wat er in dat gebeuren doorbreekt van een diepere werkelijkheid roept evenveel ontzag op als het zien van de Heer op een verheven troon omgeven door luid roepende serafs. Jesaja roept uit: “Wee mij, ik ben verloren! Want ik ben een mens met onreine lippen en ik woon temidden van een volk met onreine lippen, en toch hebben mijn ogen de Koning, de Heer der hemelse machten, gezien!” En Petrus: “Heer, ga van mij weg want ik ben een zondig mens.”

Roeping. Er is geen reden in jezelf te vinden waarom de Heer je roepen zou. Eerder het tegendeel als je goed nadenkt. “Uw zonden zijn het die scheiding maken tussen de Heer en u”, zal Jesaja later zeggen. En toch roept God mensen en overbrugt Hij zelf de afstand. Petrus zegt “Ga van mij weg”, maar Jezus trekt zich daar niets van aan en wat er gebeurt is dat Petrus zelf weg gaat, maar met Jezus. Weg van zichzelf en zijn vertrouwde bestaan. Ze lieten alles achter om Hem te volgen.

 

Lucas vertelt het verhaal van de roeping van de eerste leerlingen een beetje anders dan de andere evangelisten. Bij de anderen is het: Jezus komt langs, ziet de vissers bij hun boot, zegt “Volg Mij” en ze laten alles achter. En als Johannes het verhaal van de wonderbare visvangst vertelt, plaatst hij het na Pasen als de leerlingen de verrezen Heer ontmoeten op het strand.

Bij Lucas gaat het geleidelijker. Niet meteen alles in de steek laten. Eerst komt Jezus aan boord. Hij stapt in het bootje van Petrus en vraagt hem een eindje van wal te steken. Hij komt binnen in het gewone leven van Petrus en de anderen en verstoort daar al een beetje de dagelijkse gang van zaken. In plaats van netten spoelen luisteren ze nu van dichtbij naar Jezus’ woorden. En het lijkt erop dat de toekomstige leerlingen zijn woorden gulzig indrinken, want ze zijn bereid om na de toespraak nog te doen wat Hij vraagt, ook al gaat het tegen hun gezonde vissersverstand in.

En dan, na de woorden die hun hart geraakt hebben, is er deze ervaring van overvloed. De netten scheuren bijna. De boten zinken bijna. Een overvloed aan vis. Ze trekken de boten aan land, en juist op dat moment, een moment van vervulling zou je kunnen zeggen, laten ze zomaar alles achter om Jezus achterna te gaan. De vis zit nog in de boot, maar voor hen gaat het niet om de vis, maar om degene die hun leven is binnengestapt, die hen aangesproken heeft en die hun een teken van verrijzenis heeft laten zien. Nu stappen ze met Hem naar het diepe om met Hem de verrijzenis te ervaren. Een roeping niet alleen voor Petrus of Jakobus of Johannes zelf, maar voor alle mensen. “Ik zal u vissers van mensen maken”, zegt Jezus. Zoals Jesaja ook geroepen werd om gezonden te worden. Geroepen om aanstekelijk te leven voor allen met wie je in aanraking komt.

Er zit iets bemoedigends in het feit dat Jezus om Petrus te roepen binnenkomt in zijn alledaagse leven. Hij stapt erin en draait het van binnenuit om. Hij komt ergens aan het begin, als je een grote beslissing gaat nemen, maar ook later onderweg. Roeping klinkt misschien als een groot woord. We hebben het over roeping als het gaat om intreden in een klooster of priester worden. Maar roeping heeft plaats in ieders leven. Midden in het gewone leven komt er een vraag op je af en word je uitgenodigd om lief te hebben, om Jezus te volgen in een leven van trouw, in een zoeken naar vrede, in een werken aan gerechtigheid. Gods genade overkomt ons op een of andere manier en schakelt ons in, misschien heel onopvallend, maar opeens is daar een situatie waarin je Gods stem hoort vragen: ‘Wie zal Ik zenden?’ ‘Wie kan hier doen wat nu nodig is?’

Jesaja, Petrus en Paulus stappen ieder op hun beurt naar voren en gaan meedoen. Ja, ze zijn er eigenlijk niet geschikt voor, denken ze als ze naar zichzelf kijken: onreine lippen, een zondig mens, iemand die de kerk vervolgd heeft. Maar dan is daar Gods genade die de kloof overbrugt. Wie ben je? Niet diegene die je enkel uit jezelf bent, maar ‘door Gods genade ben ik wie ik ben’. En, zegt Paulus: ‘niet ik heb zo hard gewerkt, maar de genade Gods in mij.’ Jezus blijft niet staan voor onze grenzen.

En iedere dag kunnen ook wij zijn stem horen en hebben we kans dat Hij vraagt of Hij bij ons in de boot mag stappen. Misschien mee in de potten roeren, of meekijken op het computerscherm. En het kan zijn dat Hij juist in het dwaze, in het niet zo verstandige, daar waar je het niet verwachten zou, een ervaring van overvloed geeft. Niet om je daaraan vast te hechten, maar juist om alles los te kunnen laten en Hem met heel je hart te volgen.

Moge hij ons telkens opnieuw bij zich roepen, om te worden wat Hij van ons verlangt, in dienst aan heel de wereld.

2e zondag C, 19 januari

De wijn is op.

Dat gebeurt in ons leven. De tijd is nog niet gekomen dat we aanzitten aan het feestmaal in het Koninkrijk van God. Wat dat betreft is onze regel voor wijndrinken een goede afspiegeling van ons geestelijk leven. Er zijn tien hoogfeesten in het jaar waarop we wijn krijgen, en daar komen meestal nog enkele toevallige gelegenheden bij, als de genade ons onverwacht een glas inschenkt, maar de wijn komt niet al te vaak. We zouden graag vuriger zijn, en met heel ons hart God en de naaste liefhebben, maar we struikelen voortdurend. Voordat je het weet, heb je weer voor jezelf gekozen.

Dat was al zo in de tijd van Bernardus, die we toch kennen als een vurige monnik en een gedreven abt. Zou hij niet kunnen zorgen dat de wijn in Clairvaux niet opraakt?

Ook wij, broeders, die bedienden en uw dienaren zijn, hebben van Christus de opdracht ontvangen de kruiken met water te vullen zodra er geen wijn meer is. Het is dan alsof Christus zegt: ‘Zij verlangen naar godsvrucht, zij zien uit naar wijn, zij eisen dringend geestelijke vurigheid; maar mijn uur is nog niet gekomen; vul dus de kruiken met water!’

Vul dus de kruiken met water. Dat is in zekere zin een opluchting. Het is niet de taak van de abt om wijn te leveren. Je hoeft als monnik of moniale ook niet zelf voor je eigen wijn te zorgen, alsof je altijd liefde en vreugde moet voelen, of volmaakt moet zijn.

In Kana is het niet het bruidspaar dat voor wijn zorgt, niet de dienaren, niet de feestgangers. Het enige wat de dienaren moeten doen is de reinigingsvaten vullen met water. De reinigingsvaten zijn grote kruiken van twee of drie metreten. Wat wij moeten doen om op weg te blijven naar het Koninkrijk, ook als de wijn op is, is de kruiken, ons hart, vullen met twee of drie maten water.

Wat betekenen die twee maten, en wat die derde? vraagt Bernardus. Wel, een tweevoudige vrees die ieder kent; maar de derde soort vrees is minder algemeen en minder bekend. De eerste vrees namelijk is de angst voor de pijnen der hel. De tweede is de vrees van het aanschouwen Gods te worden uitgesloten en beroofd te blijven van die niet te schatten heerlijkheid. De derde vervult de ziel die er steeds met angstvallige zorg voor waakt Gods genade niet te verliezen.

Angst voor de hel, vrees om niet in de hemel te komen, en angstvallige zorg om Gods genade niet te verliezen – dat klinkt nogal middeleeuws. Misschien dat het toen gewerkt heeft, maar kan het ons nog helpen om moedig voort te gaan op de weg van het monastieke leven?

Ten eerste: angst voor de pijnen van de hel. Wat zijn de pijnen van de hel? Je kunt je een schilderij van Jeroen Bosch voorstellen, maar het lijkt me beter om dichter bij huis te blijven, en te kijken naar onze eigen demonen die ons willen verleiden tot een leven ver van Jezus vandaan. De demonen van zelfbeklag, van jaloezie, van hoogmoed, van wantrouwen, van kritiek, van hebzucht, van wanhoop en noem maar op. Het water van de angst voor de pijnen van de hel is het je bewust worden van de richting waarin je verandert als je deze gedachten de ruimte geeft. Wil ik zo worden: egoïstisch, prikkelbaar, angstig, wantrouwend of de ander minachtend? De pijnen van de hel zijn het afgesloten zijn, alleen maar bekommerd zijn om jezelf. Ook als mijn innerlijke vuur gedoofd lijkt, als de wijn op is, weet ik heel goed dat ik niet in dat individualisme terecht wil komen, en kan ik het water scheppen van verdriet om de keren dat ik wel toegeef aan mijn demonen en van moed om ertegen te strijden.

Ten tweede de vrees van het aanschouwen van God te worden uitgesloten. Dat is niet een toch nog egoïstisch bang zijn om niet in de hemel te komen, maar een teruggrijpen naar je diepste verlangen. Wat verlang je? De barmhartigheid van God en van de Orde. De barmhartigheid van God, niet alleen voor jezelf maar voor de hele wereld. Het visioen waarvoor we leven is het Koninkrijk van God, het Rijk van vrede dat Hij zal brengen, waar de wolf en het lam samen wonen. Hoe kan ik zo leven dat ik daar deel van kan uitmaken, dat ik mee verlost wordt als Hij de hele wereld redt? De tweede maat water is niet vergeten wat je diepste verlangen is en daaraan trouw blijven in de kleine daden van iedere dag.

Ten derde de zorg om Gods genade niet te verliezen. De wijn kan wel op zijn, maar Gods genade is dat niet. Hij houdt ons vast en we mogen leven in verbondenheid met Hem. Hoe blijf je verbonden? Door de lectio, door het stil gebed, door de klok die ons elke keer weer oproept tot gebed, door de stilte en de eenzaamheid te bewaren en niet te vluchten in praatjes, door een woestijndag op zijn tijd, door de schoonheid om ons heen te zien, de wonderen van de schepping waar het Woord van God van in den beginne het regenwater in onze tuin omvormt, niet tot wijn maar tot het sap in de appels.

Twee of drie metreten water – dat is

  • Beseffen waar ik naartoe ga als ik me niet verzet tegen mijn demonen en daaruit moed putten om te vechten
  • Mijn diepste verlangen voor ogen houden en trouw blijven in hoop en vertrouwen op God
  • Met open handen Gods genade iedere dag ontvangen

En af en toe genieten van het glas wijn dat Hij ons onverdiend al schenkt als voorproefje van het feestmaal in zijn Koninkrijk waar we met heel ons hart naar verlangen.

Doopsel van de Heer, 12 januari

Als Lucas het doopsel van de Heer beschrijft, valt er iets op. Wat? Dat hij het níet beschrijft. Of liever, dat Jezus helemaal opgaat in de menigte. Bij Lucas vind je niets van het tegensputteren van Johannes als Jezus komt om gedoopt te worden. Hij laat alleen achteraf,  in een bijzinnetje, weten dat Jezus gedoopt is. ‘Terwijl al het volk zich liet dopen, en Jezus na zijn doop in gebed was, …’ En dat terwijl Johannes heeft aangekondigd dat er iemand zal komen die sterker is dan hij; hij is niet waardig de riem van zijn sandalen los te maken. Maar de doop is onopvallend gebeurd. Het lijkt alsof niemand gemerkt heeft dat hier iemand zich liet dopen die helemaal niet in aanmerking kwam om gedoopt te worden. De Onschuldige doet zich voor als een zondaar en niemand protesteert. Hij wordt één met alle mensen.

Wij zouden vaak liever het tegenovergestelde proberen. Je weet dat je iets verkeerd hebt gedaan, maar je probeert je onder de onschuldigen te scharen, in de hoop dat niemand merkt dat je daar niet thuishoort. Soms lukt het om jezelf ervan te overtuigen dat het niet jouw schuld was, maar die van iemand anders. En waarom doen we dat? Blijkbaar is het bedreigend om te erkennen dat we niet “goed” zijn. Anderen kunnen teleurgesteld in je zijn, je afwijzen, je minachten. Of je kunt zelf wegzinken in de overtuiging dat je het nooit goed doet, of niet goed genoeg. Dan lijkt het veiliger om onopvallend bij de groep van de “onschuldigen” te gaan staan.

Maar als we daar staan is er Eén afwezig, de Enige bij Wie we werkelijk veilig zijn. Jezus is naar de andere kant gegaan en mengt zich onder de zondaars, deelt hun lot. Hij laat zich dopen terwijl Hij onze zonden draagt, zonder dat wij het in de gaten hebben. En het is daar, als Hij zich helemaal solidair gemaakt heeft met alle zondaars, dat Hij de stem van de Vader hoort: ‘Gij zijt mijn Zoon, de welbeminde, in U heb Ik mijn behagen gesteld.’ Hij heeft zich één gemaakt met het volk, en nu klinkt de stem. Voor Hem? Of ook voor ons, als Hij zich zo aan ons verbonden heeft? ‘In jou heb Ik mijn behagen gesteld’ – kan de Vader dat zeggen als wij met alle andere sukkelaars aan de oever van de Jordaan staan?

Er was eens een koning die in zijn paleis een prachtige vaas had staan, met een volmaakte vorm en een diep blauw glazuur. Hij werd elke keer blij als hij ernaar keek. Maar op een dag stootte iemand de vaas om en ze lag in stukken. De koning was diep bedroefd. Hij wilde de vaas niet missen, en dus bracht hij de scherven naar de pottenbakker en vroeg of die de vaas kon lijmen zodat je er niets meer van zag. ‘Ik zal de vaas lijmen zodat je weer gelukkig wordt als je ernaar kijkt’, zei de pottenbakker. En hij lijmde de vaas. De breuklijnen waren natuurlijk nog steeds te zien, maar de pottenbakker accentueerde die lijnen met goudverf. De koning kreeg zijn vaas terug, een vaas met een volmaakte vorm, diep blauw glazuur en sierlijke gouden lijntjes, en ze was nog mooier dan eerst.

Ik weet niet meer waar ik het verhaal gelezen heb, maar het past bij het feest van vandaag. We staan aan de Jordaan. We hoeven ons niet mooier voor te doen dan we zijn, want juist hier bij de mislukkelingen en de zondaars vinden we Jezus. We ontvangen de boodschap van de vergeving van de zonden. En we blijven bij Hem die ons doopt met de Heilige Geest en met vuur, zodat we één worden met Hem, kinderen van de Vader.

Moge Hij ons staande houden in zijn welbehagen.

Driekoningen

Gisterenavond zocht één van onze zusters servetjes met sterren voor de ontbijttafel, maar ze vond ze niet. Er waren nog wel de mooie blauwe engelenservetten die we op het feest van Maria, Moeder van God hadden. En dus mochten die nog een keer als placemat dienen. Maar vanmorgen bij  het ontbijt zag ik dat het wel degelijk ook een Driekoningenservet was. Eén van de engelen heeft een koordje in de hand met daaraan een ster, de ster van Bethlehem die straalt voor de geboorte van Jezus, zodat ook wij vandaag het licht van de ster mogen zien.

Voor de drie Wijzen straalde er een heldere ster aan de nachtelijke hemel. Alleen voor hen? Herodes had haar ook kunnen zien als hij uit het raam gekeken had, maar dat deed hij niet.

In ‘De ster van Bethlehem’, een kerstspel van Martinus Nijhoff, zegt Herodes:

Hoe vreemd, dat ik zelfs over mijn verdorven zoon

die ‘k begenadigd heb en die tegen mijn troon

straks weer complotten smeden zal, geruster ben

dan over de ongeborene te Bethlehem

wiens komst door niets gemeld wordt dan wat loos gerucht. –

En even later, als hij maatregelen genomen heeft om de drie Wijzen te laten volgen:

Ik voel mij reeds geruster. – Zou ik door dit raam

één blik werpen en zien of ik de ster zie staan? –

Dwaasheid. – Weg van dat raam. – ‘k Zie liever of ‘k misschien

vannacht wat slapen kan. Ook dat staat te bezien.

Wat telt voor Herodes is: zijn macht beschermen. Hij hoeft de ster niet te zien, want als ze er is, dan betekent ze enkel een bedreiging voor hem. Hij zou er maar door van streek raken, en hij heeft nu immers alles gedaan om wat er van waar mocht zijn buiten spel te zetten. Hij ziet liever niet wat niet zijn kijk op de wereld en zijn plaats in die wereld bevestigt. ‘Hij is een gevangene in de benauwde hemel van zijn eigen geest, waar geen sterren kunnen schijnen omdat de schedel te hard is, ondoordringbaar voor het licht’, zegt broeder Simeon.

De blik van de Wijzen is wijd en open. Ze onthullen het wezen van hun ziel als ze uitleggen: ‘Wij hebben gezien … en zijn gekomen’, twee woorden die een hele levensstijl weergeven. Een eenvoudige directheid, zonder aarzelen leidend van inzicht naar handelen. De wijze zoekt de waarheid en als hij haar vindt, aarzelt hij niet haar te aanbidden, zich aan haar te onderwerpen. Het doel van heel hun uitputtende reis, zeggen de Wijzen, is aanbidden, zich neerbuigen. De Waarheid vraagt ons helemaal op.

Dat maakt de Wijzen ook vrij. Vrij tegenover wat “normaal” is. Je zou verwachten dat de nieuwe Koning in een paleis geboren wordt, maar ze aanvaarden zonder aarzelen dat de ster hen een eenvoudig huis in Bethlehem aanwijst. Vrij ook tegenover anderen die iets van hen verlangen. Herodes wil dat ze terugkomen als ze het Kind gevonden hebben, maar ze laten zich niet betrekken in iets wat hen van hun doel afhoudt. Ze luisteren hoffelijk naar Herodes, maar ze zeggen niets toe. Zijn dubbelhartige taal heeft geen vat op hen.

Als de Wijzen na hun bezoek bij Herodes de ster weer zien, vervult hen dat met overgrote vreugde. De ster. Het is nog niet het Kind, de Koning, het mensgeworden Woord van God, dat ze zien, maar enkel de ster. Dat is genoeg voor de grootste vreugde, want de ster is de zekere weg naar God.  

En wij? Wij denken aan de ster als we haar vandaag zien op een servetje, of als ze schijnt in de pand. Wij zien dagelijks de ster als we luisteren naar het evangelie, en ze straalt als een teken van hoop, van de zekerheid van de dingen die we niet zien, als een zekere wegwijzer naar God. In dit jaar van de hoop mogen we telkens weer naar de ster kijken, en, net als de Wijzen, zien en op weg gaan. We hebben gezien en we zijn gekomen. Niet de politieke machten, niet andere mensen die iets van ons verlangen hoeven de weg te bepalen. Alleen de ster die ons brengt naar een klein Kind in een donkere wereld, en die ons vertelt dat dit Kind, zo klein in kwetsbaar als het is, de Koning is, de Herder die zijn volk zal leiden. De drie Wijzen zagen nog niets veranderen in de wereld. Herodes regeert nog en laat zo meteen de kinderen van Bethlehem doden uit angst om zijn macht te verliezen. Maar de Wijzen volgen de weg en ze aanbidden God in zijn kleinheid, aanvaardend dat Hij deze weg van zwakte en verborgenheid heeft gekozen om zijn plannen met de wereld te realiseren, en hun hart is vervuld van de grootste vreugde.

Load More