Menu

Kapittels

3e advent A

Timothy Radcliffe heeft ooit een conferentie gehouden voor de Franse hogere oversten met de titel ‘De beer en de moniale’ (Monastieke Informatie 192, maart 2001). Het zijn twee beelden, symbolen voor wat de mens is. De beer heeft hij gezien op posters die overal in Rome hingen, een grote, sterke beer. ‘Een beer, waar Darwin trots op zou zijn geweest, een triomf in het evolutieproces’, zegt hij. De posters hebben als tekst: ‘De kracht van de juiste prijs.’ Een beer betekent kracht, de overwinning van de sterkste, vooruitgang. Het is niet zo moeilijk om zo’n beer voor je te zien, als je denkt aan de oorlogen op zoveel plaatsen ter wereld, aan de exploitatie van de natuur, aan de kloof tussen rijk en arm.  

Daartegenover staat het beeld van een moniale in een klooster in Venezuela. Een klooster van contemplatieve dominicanessen waar Timothy Radcliffe op bezoek was om Pasen met hen te vieren. De paaskaars was ontstoken en aan de voet van de paaskaars zat een jonge zuster met een gitaar en ze zong een hartstochtelijk liefdeslied voor het nieuw geboren licht. Donker is het, de nacht is niet verdwenen, maar het licht wijst naar een andere toekomst dan naar de overwinning van de sterkste. Het wijst naar de Verrezene, voor wie de dood niet het onherroepelijke einde is, de mislukking en de ondergang, maar een doorgang, omdat God, de Heer van de geschiedenis, oneindig creatief is in zijn liefde, en zijn Koninkrijk niet tegen te houden is. En nu, in de advent, verwijst het licht van de kaarsen op de adventskrans naar de Toekomende. En als wij zingen dan is dat omdat we Hem verwachten en hopen en weten dat Hij komt, midden in het duister. We zingen, niet omdat we genoeg licht hebben om het duister helemaal op te klaren. Zelfs als er volgende week vier kaarsen branden, is nog niet onze hele kerk verlicht, laat staan de wereld. We zingen, omdat we vertrouwen op zijn komst, omdat we geloven dat Hij de geschiedenis voltooien zal en dat we Hem ontmoeten zullen.

Kun je daar echt op vertrouwen, ook als het nieuws van vandaag leest? In het donker van de gevangenis lijkt zelfs Johannes de Doper bevestiging nodig te hebben. De kerkvaders gaan er vanuit dat Johannes niet twijfelt aan de Heer. Hij heeft hem zelf het Lam Gods genoemd dat de zonder der wereld wegdraagt. Hij heeft bij de doop in de Jordaan de stem gehoord die zei: ‘Dit is mijn Zoon, mijn Veelgeliefde, in Wie Ik welbehagen heb.’ Als hij nu vraagt of Jezus werkelijk de komende is, of dat hij een ander moet verwachten, dan is dat om het geloof van zijn leerlingen te versterken. Of het betekent: ‘Ja, ik heb U aangekondigd in deze wereld. Maar nu ga ik sterven en daal af naar het dodenrijk. Bent U ook daar de Komende? Is het mijn taak ook daar uw komst te verkondigen?’ Dat zegt Gregorius de Grote en ik vind het een mooie gedachte. Maar ik denk dat we in onze tijd meer steun hebben aan een Johannes die ook twijfelt, die gevangen zit en zich afvraagt of Jezus werkelijk degene is die verlossing brengt, nu hij zelf gedood zal worden.

Jezus ontsteekt adventskaarsen voor Johannes. ‘Kijk’, zegt Hij, ‘blinden zien en lammen lopen, melaatsen genezen en doven horen, doden staan op en aan armen wordt de blijde Boodschap verkondigd.’ Kijk en zie waar het Licht schijnt. Jezus is aanwezig in onze wereld in mensen die zich niet als beren gedragen. Kijk om je heen en wees niet blind voor de tekenen van genezing en van vreugde. Het zijn kaarsvlammetjes die wijzen naar een andere realiteit dan naar het verhaal van de overwinning van de sterkste.

‘Gelukkig is hij die aan Mij geen aanstoot neemt.’ Geen aanstoot nemen aan Jezus die de weg van het kruis gaat. De langzame weg van God met ons mensen. Gelukkig hij die geduld met God heeft. Het lijkt alsof de beer veel sneller resultaat zal hebben. Als God als superbeer zou ingrijpen, dan is alles in één keer goed. Het kwaad zou met één klap vernietigd worden. Maar God is niet in de vernietiging. Hij overwint door lief te hebben, door ons zo lief te hebben dat we onze beerachtigheid kunnen gaan loslaten.

‘Zijt Gij de Komende?’ Mogen onze ogen geopend worden voor de aanwezigheid van de Heer in het duister van de wereldnacht. En laten we zingen bij het licht van de adventskaarsen voor Hem die het Licht is en die onze wereld tot zijn voltooiing brengt.

1e advent A, 30 november

Gisteren heeft zr José een conferentie gegeven over het Laatste Oordeel aan de hand van het retabel van Rogier van der Weyden. Het was even afwachten of er wel mensen zouden komen luisteren – ‘het laatste oordeel’ kan nogal dreigend klinken – maar het bleek een hoopgevende namiddag te zijn.

Als Jesaja het in de eerste lezing over het einde der dagen heeft, en over Gods oordeel, klinkt dat ook heel positief. De berg van de Heer zal oprijzen boven alle bergen en alle volkeren zullen erheen stromen. Ze sporen elkaar aan: ‘Kom, ga mee, naar de tempel van Jakobs God.’ Ze verlangen naar de weg die Hij wijst. ‘Wij zullen zijn paden bewandelen.’ Ze weten dat God hen zal oordelen – ‘oordelen zal Hij de volkeren, rechtspreken over de talloze naties’ – en ze vluchten er niet van weg, maar ze haasten zich ernaar toe omdat ze van Hem vrede verwachten. In zijn oordeel zullen de zwaarden worden omgesmeed tot ploegscharen en niemand zal meer de oorlog leren. Zijn oordeel is bevrijding van het kwaad, van de angst voor elkaar, van de drang tot zelfhandhaving.

Hoe zit het met ons oordelen? Van M. Kathy hebben we het boek gekregen ‘Do Not Judge Anyone’ – “Oordeel niemand, wijsheid uit de woestijn voor een gepolariseerde wereld”, door br Isaac Slater van Genesee. Als motto begint het boek met een vaderspreuk: Abba Poemen vroeg aan abba Jozef: ‘Zeg me hoe ik monnik kan worden’. Hij zei hem: ‘Als je in de huidige wereld en in de wereld die komt rust wilt vinden, zeg dan in alle omstandigheden: “Wie ben ik?” en oordeel niemand.’

Oordeel niemand. Jezus weigert de overspelige vrouw te oordelen. Hij schrijft in het zand en als iedereen weg is, zegt Hij: ‘Ook Ik veroordeel u niet, ga heen en zondig niet meer.’ Hij zoekt het gezelschap van tollenaars en zondaars op. Hij geeft Zacheus geen preek, maar nodigt zichzelf op het eten uit. Hij is broeder van alle mensen en verbreekt de band niet.

Oordelen brengt voor onszelf vaak helderheid. Je weet aan welke kant je staat, er is onderscheid tussen de schapen en de bokken. Zeker als de zaken onbeheersbaar worden, kan het lijken te helpen als je snel oordeelt. ‘Dit is goed’, ‘dit is slecht’ en zo breng je orde in de wereld om je heen. ‘Oordeel is een bolwerk tegen chaos, of tegen de ervaring van chaos. Als we nadrukkelijk oordelen, kunnen we het idee hebben dat de wereld ons domein is. Versimpeling en oordeel houden complexiteit op veilige afstand.’[1] Maar de wereld is complex, onze medebroeder of -zuster is complex, en we zijn zelf complex. ‘Ik, wie ben ik?’ is een goede vraag als er een veroordeling in ons opkomt.

Niet oordelen betekent niet alles maar goed vinden of onverschillig zijn. Jezus zei niet tegen de overspelige vrouw: ‘Ook Ik veroordeel u niet. Ga gerust verder met waar je mee bezig was.’ En Hij liet Zacheüs niet in de boom zitten. In zekere zin oordelen we voortdurend als we beslissingen moeten nemen. Maar er is een verschil tussen veroordelen en onderscheiden. Bij veroordelen ontstaat er een kloof tussen mij en de ander, een onoverbrugbare kloof tussen goede mensen en slechte mensen, of misschien tussen God en mensen. Als ik verontwaardigd ben over wat een ander verkeerd doet, brengt dat een hoop negativiteit in de circulatie. ‘Er is misschien geen fenomeen dat zoveel destructieve gevoelens bevat als “morele verontwaardiging”. Het laat toe dat afgunst en haat hun gang kunnen gaan onder het mom van deugd,’ schrijft Erich Fromm.

In tegenstelling tot veroordeling zoekt onderscheiding naar wat goed is voor de ander, naar genezing, naar een weg die naar vrede leidt. Als je niet veroordeelt, ben je vrij om allerlei creatieve tactieken te vinden die de ander kunnen bevrijden uit het kwaad. En vrij om je eigen aandeel in het kwaad te zien en te hopen op het oordeel van God, te vertrouwen op zijn redding.

Advent is de tijd waarin de wereld nog net zo donker is als eerder, maar we delen met alle volkeren die hopen op vrede, het licht van de verwachting van Gods oordeel. Kom, laten we gaan op de wegen die de Heer ons wijst.

[1] Mark Edmundson, The Age of Guilt, geciteerd in Isaac Slater, Do Not Judge Anyone, p.xii

30e zondag C, 26 oktober

De H. Nerses Shnorhali, een Armeense patriarch uit de 12e eeuw, schreef een gebed bij het evangelie van vandaag:

De Farizeeër van de Wet,

in zijn gebed in de tempel,

stelt al het goede ten toon dat hij gedaan heeft

voor Uw ogen die alles zien.

 

De ongevoelige ziel verheft zich trots

als zij zich vergelijkt met de mensen in het algemeen

en met de tollenaar in de buurt,

die op dezelfde tijd aan het bidden is.

 

Niet alleen verkrijgt hij niet wat hij vraagt

met zijn woordenrijke grootspraak,

maar bovendien verliest hij zijn rechtvaardige werken

door zijn ijdele betoog.

 

Nu dan, wat moet ik met mijn ziel,

die zozeer de ondeugd bemint

en nalatig is bij goede handelingen,

en actief bij de slechte?

 

Ik heb niet het goede verricht

waarop de Farizeeër zich kan beroemen,

en ik ben nog beter dan hij

in de ondeugd van ijdelheid en hoogmoed.

 

Verleen mij de stem van de tollenaar,

genees mij, o Hoofd van de tollenaars,

zodat ik met zijn woorden kan roepen:

‘Mijn God, vergeef mijn zonden.’

 

Rechtvaardig mij met hem,

zoals U gedaan hebt voor hem, met één woord.

Verneder mijn ziel in de diepte,

opdat ze verhoogd wordt door uw genade.

 

De Farizeeër heeft tenminste zijn lijst van goede daden. Hij wil trouw zijn aan de Wet en doet wat er gevraagd wordt. Maar wat moet ik met mijn ziel? Ik laat na het goede te doen, ik loop voorbij als ik iets goeds zou kunnen doen, maar ik voel me verheven boven de Farizeeër, of op zijn minst is mijn hoogmoed even groot als de zijne.

‘Verleen mij de stem van de tollenaar.’

De tollenaar staat van verre en heft zijn ogen niet op. Hij staat alleen voor God. Hij denkt er niet aan dat er nog veel meer tollenaars zijn die ook gezondigd hebben, zei Kierkegaard vanmorgen in de vigilielezing. Vergelijken is er niet bij. Tegenover de heiligheid van God kan hij niet anders dan de ogen neerslaan.

En daarmee zijn we bij de 12e trap van nederigheid. Het begint met de memoria Dei, steeds in herinnering houden dat je leeft onder Gods oog, dat het Hem niet onverschillig is wat je doet of nalaat. Niet dat Hij als een politieagent bekeuringen uitdeelt of als een schoolmeester een rapport geeft. Als God om ons bekommerd is en ziet wat wij doen of laten, dan is dat omdat Hij wacht op onze toekeer naar Hem. Hij heeft ons geschapen om te delen in zijn liefde. Hij wacht op ons antwoord. De tollenaar staat tegenover Gods heilige liefde en, wetend wie hij zelf is, wat hij gedaan heeft, kan hij zijn ogen niet opheffen.

De 12e trap van nederigheid bestaat hierin dat de monnik niet enkel in zijn hart nederig is, maar dat ook zijn hele lichaamshouding een uitdrukking is van nederigheid voor allen die hem zien: bij het werk Gods, in de bidplaats, in het klooster, in de tuin, op straat, op het land of waar dan ook, of hij zit, gaat of staat: altijd houdt hij het hoofd gebogen en de ogen neergeslagen. Steeds is hij zich de schuld van zijn zonden bewust en is het hem alsof hij reeds voor Gods schrikwekkend oordeel moest verschijnen. Hij herhaalt ook voortdurend in zijn hart het woord van de tollenaar uit het Evangelie, die met neergeslagen ogen sprak: “Heer, ik zondaar ben niet waardig mijn ogen ten hemel op te slaan.” (RB 7,62-65)

Als de monnik in de tuin loopt, zal hij wel de schoonheid van de schepping zien. Loopt hij door de kloostergang, dan groet hij zijn medebroeder. De ogen neerslaan is een manier van kijken, kijken van onderop, niet van boven af neerkijken.

Toen een abba eens op weg was naar de stad, zag hij onderweg een broeder zondigen met een vrouw. Hij sloeg zijn ogen neer en bad: ‘Heer, wees mij zondaar genadig.’ Hij hoefde niet te oordelen over iemand anders. De zonde die hij zag, maakte hem bewust van zijn eigen zonden, zijn eigen afstand tot God en bracht hem tot gebed in solidariteit met heel de wereld.

De monnik staat alleen voor God, met neergeslagen ogen, en, zegt Benedictus, dat is de weg naar Gods liefde: Zodra de monnik al deze trappen van nederigheid beklommen heeft, zal hij die liefde tot God bereiken, die volmaakt is en de vrees buitensluit. De afhankelijkheid van de tollenaar, zijn vertrouwen dat God de Enige is die hem redden kan van zichzelf en die hem redden wil, brengt hem thuis.

 

29e zondag C, 19 oktober

Er is iets dat veel groter is dan mijn verlangen om te bidden, en dat is Gods verlangen dat ik bid. Er is iets dat veel groter is dan mijn wil om te geloven, en dat is Gods wil dat ik geloof.[1]

Dat zegt Heschel in zijn boek over het gebed. God verlangt dat wij bidden. Hij wil dat wij geloven, dat wij antwoord geven aan Hem. Hij wacht op ons gebed, niet als een verlanglijstje dat we indienen, maar als een relatie van blijven aandringen, blijven verlangen, blijven vertrouwen.

De weduwe moet wel blijven aandringen bij de onrechtvaardige rechter, want hij heeft geen zin om naar haar te luisteren. Het is hem teveel moeite. En uiteindelijk geeft hij toch gehoor omdat de moeite die ze hem geeft door haar eindeloze bezoeken hem nog zwaarder wordt. Dan kan hij beter eens en voor altijd de zaak regelen.

En nu spoort Jezus ons aan om als de weduwe te blijven aandringen. Het gesprek ging over het Koninkrijk van God. Wanneer zal het komen? En daarna zegt Jezus tegen zijn leerlingen dat zij altijd moeten bidden en niet verslappen, zoals de weduwe. Is God dan als de onrechtvaardige rechter, dat Hij geen zin heeft om direct te luisteren? Nee, maar als een onrechtvaardige rechter al luistert uiteindelijk, hoeveel te meer dan God die rechtvaardig is en die geeft om zijn mensen? Niet verslappen in het bidden om zijn Koninkrijk, blijven bidden en smeken, want Hij zal zeker horen. Hij blijft niet onbewogen, Hij zal spoedig recht verschaffen.

Maar als Hij toch luistert en wil verhoren, waarom dan blijven aandringen? Dan is één keer toch genoeg? God verlangt dat wij bidden, Hij verlangt dat wij niet versagen, dat wij tot Hem blijven roepen. Heel concreet voor ons zeven keer per dag in de kerk, en dan het persoonlijk gebed, de schietgebeden, het stil gesprek met de Heer tijdens ons werk, enz. Is één keer niet genoeg?

God hoort ons wel direct, denk ik, maar blijven bidden, betekent bij Hem blijven, naar hem verlangen, het vuur brandend houden, en je hart en je leven verwijden opdat je kunt ontvangen wat Hij wil geven. Met één keer bidden zijn we nog te klein. De weduwe bleef smeken om recht omdat haar leven ervan afhing. Maar voor ons geldt hetzelfde, ons leven hangt van Hem af en hoe meer we verlangen, hoe meer we ruimte maken voor zijn Koninkrijk. Gebed vormt ons om, maakt ons wijd, schept ruimte in ons hele doen en laten om God Koning te laten zijn en om zijn Koninkrijk te laten komen. Hij luistert wel en Hij komt, maar zal Hij bij zijn komst het geloof op aarde vinden, zullen onze armen wijd genoeg open zijn om te ontvangen wat we toch eigenlijk van Hem verlangen?

Steeds bidden en niet daarin versagen omdat onze wil anders te klein is voor zijn wil, ons hart te klein voor zijn Rijk. Zeven keer per dag worden ons de woorden van de psalmen gegeven om daarin onze hoop en ons verlangen, onze lof en dank, onze angst en twijfel, ons verdriet, onze boosheid en onze vreugde uit te zingen, om alles te brengen voor de Heer en ons leven en heel de wereld te zien in zijn licht. We zijn bevoorrechte mensen met al die tijd die ons daarvoor gegeven is. Maar tegelijkertijd is dat niet altijd even gemakkelijk. Bidden tijdens het officie, al ben je lichamelijk aanwezig en al zingt je mond, gaat niet vanzelf. En als de Mensenzoon in de keuken komt op het spitsuur, zal Hij dan het geloof bij ons vinden?

Het zijn drukke maanden geweest, niet alleen met werk, maar ook met zorgen in de familie en medische perikelen, en dan voel je dat de spanning in de gemeenschap stijgt. Ieder zet zich tot het uiterste in, maar als we dicht bij onze grenzen komen, zijn we ook sneller geprikkeld door wat een medezuster doet of niet doet, zegt of niet zegt. De reacties komen dan niet bepaald voort uit een aanhoudend gebed, en niet uit een vertrouwend geloof dat God om ons bewogen is, en dat Hij het is die voor ons zorgt en recht verschaft.

Wat kunnen we doen om ons verlangen te voeden, het vuur brandend te houden en ons hart te verwijden voor het Koninkrijk van God?

De weduwe bleef aandringen bij de onrechtvaardige rechter. Ze verloor de moed niet, maar bleef volhardend kloppen op zijn deur. Had ze de vorige dag niets bereikt, dan keerde ze de volgende dag terug om het weer te proberen. En Jezus vertelt zijn gelijkenis om ons aan te sporen net zo vasthoudend te zijn. Die weduwe had alle reden om te denken dat ze de rechter verveelde en toch hield ze vol. Maar God is geen onrechtvaardige rechter, en Hij kijkt naar ons uit. Dus: elke dag opnieuw beginnen te bidden en nooit wanhopen.

Een tweede steun voor ons verlangen en ons geloof vinden we bij Mozes. Hij wilde wel blijven bidden met opgeheven armen, maar zijn armen werden moe en het lukte gewoon niet meer. We zijn ook maar mensen. We worden moe. Mozes krijgt steun van Aäron en Chur. En als wij moe worden en geen energie meer vinden voor stil gebed of voor lectio, dan worden onze armen ondersteund door de dagorde en door de medezusters die op tijd in het scriptorium zijn of rustig knielen in de kerk voor het stil gebed. Of we zijn op onze beurt als Aäron en Chur degenen die anderen ondersteunen.

Voor een derde hulp om te blijven bidden en geloven keren we even terug naar het evangelie van vorige zondag: elke dag bewust God danken voor iets concreets waarin je zijn zorg ervaart. Dankbaarheid voedt ons vertrouwen in God. We blijven erdoor verbonden met Hem.

Zal de Mensenzoon het geloof vinden als Hij bij ons aankomt?

Misschien is het derde punt in drukke tijden nog wel de grootste hulp. Je telkens weer bewust te worden van Gods zorg en ‘Dank U wel’ te zeggen tot in de kleinste dingen. Hij laat ons niet los. Hij blijft niet onbewogen ten opzichte van ons en van onze wereld die Hij geschapen heeft.

[1] Abraham Joshua Heschel, In het licht van Zijn aangezicht

Kruisverheffing 14 sept.

Kruisverheffing 14 sept.

Afgelopen zondag zei Jezus in het Evangelie: ‘Als iemand zijn kruis niet draagt en Mij volgt, kan hij mijn leerling niet zijn‘ (Lucas 14).

Het kruis is iets zwaars dat ons kan verpletteren, overstelpen. Vandaag is het kruis de kern van het feest, maar er is sprake van ‘verheffing’. De Kerk nodigt ons uit om niet te blijven zitten bij het lijden en de dood maar ook naar de overwinning te kijken die Jezus door het kruis en doorheen het kruis bereikt heeft.

In het boek Genesis wordt verteld hoe Adam en Eva zich door de slang hebben laten verleiden en van de vrucht van de boom hebben gegeten terwijl God dat verboden had. De slang had tegen de vrouw gezegd: ‘Je zal helemaal niet sterven! God weet dat je ogen open zullen gaan als je van die boom eet, en dat je dan gelijk zal worden aan God, door de kennis van goed en kwaad.’ De slang had haar vertrouwen in God doen wankelen. In de eerste lezing van de mis (uit het boek Numeri) is er ook sprake van slangen en van gebrek aan vertrouwen in God: het volk in de woestijn verwijt Mozes: ‘Hebt u ons uit Egypte gevoerd om te sterven in de woestijn? Er is geen brood, er is geen water en dat minderwaardige eten staat ons tegen.’ De mensen verdenken God ervan niet hun leven maar hun dood te willen. De slangen die dan komen, onthullen hun wantrouwen, hun zonde.

De dood van Jezus op het kruis onthult zowel het wantrouwen van de mens tegenover God, als het vertrouwen van Jezus tegenover zijn Vader. 

Het kruis, dat martelhout is, is door Gods oneindige liefde een levensboom geworden, en dus een teken van hoop. In de vigilielezing hoorden wij Kardinaal Bea zeggen: ‘In Hem is onze hoop, ons heil, ons leven en verrijzenis’.

Het logo van het jubeljaar 2025 is volgens mij als een meditatie bij het feest van Kruisverheffing dat de Kerk vandaag viert. De hoop is verbeeld door het anker waar het kruis aan de onderkant in overgaat. De eerste figuur houdt zich vast aan dit kruis, aan deze hoop. En dat is echt nodig want de pelgrimstocht van het leven gaat niet altijd over rustige paden. Ons bootje vaart niet steeds op stille wateren. Er zijn hevige golven en gevaarlijke stormen. Maar rond het kruis komen mensen en volkeren vanuit de vier hoeken van de aarde samen. Solidariteit en broederschap ontstaan rond het kruis.

Dat beeldt uit wat Jezus zei: ‘Wanneer Ik van de aarde zal zijn omhoog geheven, zal Ik allen tot Mij trekken’ (Joh 12).

De gekruisigde Heer is de grote magneet, die allen tot zich trekt.

Moge het kruisteken dat wij zo vaak maken de hoop en het vertrouwen in ons aanwakkeren.

H. Bernardus

Op dit feest van Bernardus, maar dan 50 jaar geleden, zijn we hier aangekomen: 6 zusters in een boerenhoeve. Geen stromend water, de kapel naast de voordeur in wat nu de spelletjeskamer is, nog geen eigen slaapkamer, maar met twee op één kamer plus een boekenkast, want er was geen kamer over voor een bibliotheek.

Er is heel wat gebouwd in de afgelopen 50 jaar, niet alleen aan het gebouw, maar dagelijks aan de gemeenschap. We konden zaterdag met grote dankbaarheid samen met buren en vrienden de verjaardag van deze heilige plaats vieren. En we bouwen verder, op dit moment niet in de zin van uitbreiden, maar altijd weer bouwen aan het huis van de gemeenschap. Want het is niet voldoende om te wonen op een heilige plaats. Bernardus waarschuwt in een preek[1] zijn broeders: Niet de plaats maakt de mensen heilig, maar de mensen heiligen de plaats. De plaats heiligen doe je door te bouwen op het ene fundament van ons leven, op Christus. Dat is ons gezamenlijke fundament en de stevige basis van onze gemeenschap. En ieder van ons bouwt daarop verder op haar eigen wijze.

Bernardus noemt zes verschillende manieren waarop de broeders in zijn klooster bouwen: er zijn er die bouwen met hout, stro of riet, en er zijn er die bouwen met goud, zilver en edelstenen. Aan die laatste bouwers maakt Bernardus niet veel woorden vuil. Het zijn broeders en zusters die vurig beginnen, nog vuriger voortgaan en met de grootste vurigheid voleinden. Daar hoeven we ons geen zorgen over te maken.

Maar hoe zit het met de eerste drie, die ook in het klooster wonen en waar we ons ook wel eens in kunnen herkennen? Hout is breekbaar, stro slap, riet licht, legt Bernardus uit. Hout zijn zij die flink zijn begonnen maar na een knak voor altijd gebroken mensen blijven. Stro zijn zij die door een smadelijke weekheid lauw zijn geworden en nu zelfs met de toppen van hun vingers, zoals men dat zegt, geen moeizame arbeid meer willen aanraken. Riet zijn zij die door hun lichtzinnigheid met alle winden meedraaien en nooit in een zelfde gesteltenis volharden. Wat moeten we denken van een bouwsel van gebroken takken, slap stro en opwaaiend riet? Niet te snel wanhopen, zegt Bernardus. Het is niet aan te bevelen om op die manier te bouwen, maar als zulke bouwers Christus tot grondslag hebben en dus volharden op de monastieke weg, dan zullen ze behouden worden, al moeten ze dan eerst door vuur heen. Paulus schrijft het in de brief aan de Korinthiërs: Als iemand op dit fundament voortbouwt met hout, stro of riet, dan zal zijn werk standhouden, al zal het wel schade lijden; zelf zal hij echter behouden worden, maar zo dat hij eerst door het vuur moet. (I Kor 3,12vv)

Vuur heeft drie eigenschappen: rook, licht en gloed.

Rook maakt dat je ogen gaan tranen, en dus zegt Bernardus: wie ontdekt dat hij met stro en dergelijke aan het bouwen is, laat hij rook opwekken in zijn ziel, d.w.z. droefheid omdat hij zo lauw is, nalatig of lichtzinnig. Licht moet hij dragen in zijn mond: helder moet hij belijden hoe het van binnen is gesteld en niet de schone schijn ophouden, wat in wezen duisternis is. En ten derde is er een gloed in het lichaam nodig – de pijn van de boetvaardigheid, zoal niet hevig, dan toch een beetje. Berouw, belijdenis en boete: drie b’s die we nodig hebben voor de opbouw van de gemeenschap. Spijt hebben van wat je beter anders had kunnen doen, eerlijk erkennen waar je tekortschiet, en boete doen – goedmaken aan de ander waar je gekwetst hebt en werken aan jezelf, aan je bekering. Want niemand bouwt enkel met goud. We weten goed dat er bij alle verbouwingen mankementen insluipen, dingen die niet goed zijn gedaan. In ons geestelijk huis is dat net zo. Maar wat wel stevig is en voor de eeuwigheid gebouwd, is het fundament: Christus. En steunend op Hem vertoont ons bouwwerk behalve hout, stro en riet ook verrassende edelstenen en glanzend goud en kostbaar zilver.

Moge Hij de gemeenschap van Klaarland blijven dragen en in ons het bouwwerk voltooien dat Hij begonnen is.

En vandaag knipoogt Bernardus ons daarbij bemoedigend toe. Zalig hoogfeest! 

[1] De div. 30

Maria Tenhemelopneming

Machtigen heeft Hij van de troon gestort

en nederigen / geringen heeft Hij verhoogd.

Machtigen worden van de troon gestort. Wie zijn die machtigen? Maria zingt haar lied in de tijd dat de Romeinen het land overheersten. Haar Magnificat klinkt als een protestlied en bezingt een andere werkelijkheid dan de dagelijkse realiteit van onderdrukking. Ze leest in de krant, of liever, ze hoort misschien op het dorpsplein van veroveringstochten van de Romeinen, van executies van zogenaamde opstandelingen, van landgenoten die bezwijken voor de dreiging en gaan meewerken met de bezetters, en ze stelt daar tegenover haar vertrouwen in God die het zwakke uitkiest en de arme beschermt en de nederige verhoogt. Het grondpatroon van Gods handelen is de exodus: de farao met al zijn macht moet het onderspit delven omdat God zijn volk wil bevrijden en door hen de zegen van het recht gaat brengen op aarde.

En wij zingen dagelijks dit danklied van Maria, terwijl we ook in de krant lezen wat de machtigen van deze wereld aan onheil brengen. Poetin, Trump, Netanjahu, en nog vele anderen die geweld en onderdrukking verspreiden, lijken alle macht te hebben. Maar we blijven zingen: ‘Heersers ontneemt Hij hun troon, en Hij verheft de geringen’. Dat is de uiteindelijke werkelijkheid, en als we daaraan deel willen hebben, willen leven in Gods koninkrijk van recht en gerechtigheid, dan mogen we nu al leven als mensen die daar thuis horen. Ons vaderland is in de hemel.

Heeft Maria in haar leven gezien wat ze zong? De Romeinen zijn gebleven. Door haar ziel is een zwaard gegaan, en ze heeft haar Zoon, Gods Zoon, zien sterven aan een kruis, als een willekeurige misdadiger. Maar ook heeft ze gezien dat God de nederigen verhoogt: in Jezus’ handelen, zijn aandacht voor de mensen, in zijn verrijzenis als God Hem, de Deemoedige bij uitstek, opwekt uit de dood, en bij haar eigen sterven als ze met lichaam en ziel ten hemel wordt opgenomen. Dat zijn geen berichten die in de krant staan, geen grote openbare gebeurtenissen voor iedereen zichtbaar, maar wel bronnen van hoop en van geloof, redenen om te zingen.

Een tijdje geleden lazen we in de biografie van Dorothy Day over de executie in 1927 van twee Italiaanse immigranten en anarchisten, Nicola Sacco en Bartolomeo Vanzetti. Ze waren in Massachusetts ter dood veroordeeld voor diefstal en moord, al was het duidelijk dat ze onschuldig waren en waren er grote demonstraties en verzoeken uit vele landen om het vonnis te herzien. In wezen was niet de aanklacht tegen hen van belang. Ze werden veroordeeld om hun buitenlandse afkomst, hun radicale ideeën, hun toewijding aan de armen en hun aanklacht tegen de rijken, die zich hun bezittingen grotendeels over de rug van anderen hadden toegeëigend. Bij zo’n onrechtvaardige veroordeling zitten de machtigen nog stevig op hun troon. Ik zou verwachten dat Sacco en Vanzetti zelf slechts ellende ervaren in wat hun wordt aangedaan. Maar in de laatste brief van Vanzetti uit de gevangenis schrijft hij:

[Sacco] en ik hebben nooit een stuk brood gegeten, van jongs af aan, dat we niet met ons eigen zweet hebben verdiend. Nooit …   [We worden dieven genoemd, moordenaars, ten dode opgeschreven, en toch:] als dit niet was gebeurd, zou ik misschien mijn leven hebben gesleten op een straathoek, mijn boodschap gericht aan dovemansoren. Misschien zou ik onopgemerkt, onbekend, als een mislukkeling zijn gestorven.

Wat nu gebeurt, geeft ons leven zin en betekent onze overwinning.

We hadden ons een leven lang kunnen inzetten voor verdraagzaamheid, rechtvaardigheid en onderling begrip zonder ooit zoveel te bereiken als we nu onbedoeld doen.

Onze woorden, onze levens, onze pijn – niets.

Dat ons het leven wordt ontnomen, het leven van een goede schoenmaker en van een arme visventer – alles!

Het laatste moment behoort ons toe, het lijden is onze overwinning.[1]

Zelfs in dit sterven, dit vermoord worden door de machtigen, ervaart hij al iets van de verheffing van de geringen.

 

Machtigen worden van hun troon gestort. We hoeven hierbij niet alleen te denken aan machtige regeringsleiders. Dichter bij huis zijn ook machtigen te vinden, heel dichtbij zelfs. Ook in onszelf zit een ‘machtige’, een heerser die graag de touwtjes in handen houdt, die niet afhankelijk wil zijn van anderen, die liever zelf de zaken regelt. Je merkt het als je in een gemeenschap leeft: al die keren dat de anderen niet doen wat jij verlangt, en hoe ga je daarmee om? Maar ook als je lichaam niet meer doet wat je wilt en je niet meer de kracht hebt die je vroeger had. Machtigen stort Hij van de troon, en geringen verheft Hij.

Zolang je op je eigen troon zit, houd je zelf afstand van Gods koninkrijk waar de zaken omgekeerd zijn. Hongerigen worden er verzadigd, maar rijken worden leeg weggezonden. Ons hele leven is een tijd om om te keren, om op een nieuwe manier te gaan denken, om onszelf los te laten en te leven in overgave en vertrouwen. Een heupoperatie kan een hulp zijn om thuis te raken in het Rijk van God. En ieder van ons is op haar manier bezig de trappen van nederigheid te bestijgen. Niet omdat we niets mogen zijn in Gods ogen, maar omdat we juist in onze afhankelijkheid aan Hem werkelijk mens worden. Zelfs machtig worden, zoals Paulus zegt: als ik zwak ben, dan ben ik machtig.

Moge Maria ons haar danklied leren zingen en ons leren leven in de uiteindelijke werkelijkheid van God.

[1] Jim Forest, Alles is genade – Een biografie van Dorothy Day, Damon 2020, p 99v

17e zondag C, 27 juli

Vanmorgen na de vigiliën zat de poes op de vensterbank van de refter en ze vroeg: ‘Geef ons heden ons dagelijks brood.’ Nu, als er ’s morgens vroeg een vriend bij je aanklopt om brood, zou je dan antwoorden: ‘Val me niet lastig. De deur is nog op slot en ik moet eerst nog een kapittel schrijven?’ Nee, ik ga brokjes halen, en vervolgens ontdek ik dat ik haar niet goed had verstaan. Het was melk waar ze om vroeg.

Een vriend die midden in de nacht voor je opstaat om je brood te geven. Een vader die niets liever wil dan iets goeds aan zijn kind geven. Dat zijn de beelden die Jezus voor God gebruikt om ons aan te sporen om te bidden. Vraag! Zoek! Klop! Want de wereld is niet een onverschillige plek waar je moet zien te overleven. Niet als een leegte heeft God de aarde geschapen. Hij heeft haar gevormd tot een bewoonbare plaats (Jes 45,18) en Hij draagt zorg voor haar, voor ons. De aarde is een plaats waar je een Vriend hebt die je aan kunt spreken, dag en nacht.

Hoe? ‘Leer ons bidden’, vragen de leerlingen aan Jezus. En Jezus leert hun een kort gebed:

‘Vader’ – zo begint het gebed. De relatie is meteen gegeven: afhankelijk als een kind en vertrouwend op de goedheid van de vader.

‘Uw Naam worde geheiligd.’ Zijn Naam – dat is voor ons Jezus, de naam en de gestalte van God in de mensgeworden Zoon. Hoe zou een wereld eruit zien waarin die naam geheiligd wordt?

En in ‘Uw Rijk kome’ klinkt de werkzaamheid van de Geest die de aarde bezielt.

Het gebed begint met het verlangen van Vader, Zoon en Geest, met de wil van God die ons en onze aarde geschapen heeft uit liefde. Door te bidden voor het plan van God doorheen heel de geschiedenis, schakelen we onszelf in om mee te werken, deel te gaan uitmaken van zijn plan, onszelf te geven in éénzelfde verlangen.

Dan volgen drie beden voor ons broze mens-zijn, in het bewustzijn dat we geen zelfstandige wezens zijn die wel voor zichzelf kunnen zorgen. Zo zijn we niet geschapen.

We bidden om het brood dat nodig is voor vandaag. Ook als we weten dat er nog voor een week brood in de vriezer zit, bidden we voor het brood voor deze dag. Brood staat voor alles wat we als mens nodig hebben. Maar bidden om dit brood bewerkt ook dat we leven in een ontvangende houding. Ik erken dat ik mezelf niet in stand houd en dat ook niet hoef te doen, omdat ik leef door de zorg en de liefde van de Vader.

‘Vergeef ons onze zonden’. Gebreken en schuld hoeven niet verborgen te worden. Ze worden heel gemaakt in de vergeving waarmee God ons opvangt. En zo begint een proces van bevrijding waarin vergeving zich verspreidt doordat we ook elkaar kunnen vergeven.

Tenslotte: ‘En leidt ons niet in bekoring’. Ik weet niet of ik staande zal kunnen blijven als er grote druk op mij wordt uitgeoefend om het kwade te kiezen. Ik hoop het en het is bemoedigend om de verhalen van martelaren te lezen die zich niet laten scheiden van Christus. Het kan dus, staande blijven ook bij grote dreiging. Maar ook daar geldt: ‘Geef ons de kracht voor vandaag, om vandaag Uw wil te kiezen in kleine en grote dingen’. En God die ons kent, dieper dan wij onszelf kennen, kent ook onze broosheid. ‘Leid ons niet in bekoring waardoor we U verlaten. Laat ons bij U blijven, op weg naar uw Rijk waar we naar verlangen.’

Vraag, zoek en klop. Jezus legt ons de woorden in de mond. Mogen wij leven met en door Hem.

16e zondag C, 20 juli

Er is een overeenkomst tussen de drie hoofdpersonen van de drie lezingen van vandaag, Abraham, Paulus en Marta, als je kijkt naar ieders levensverhaal.

Welke?

Ze worden alle drie geroepen op dezelfde manier: ‘Abraham, Abraham!’ in het verhaal van het offer van Isaac. ‘Saul, Saul! Waarom vervolg je Mij?’ als Saulus op weg is naar Damascus. En ‘Marta, Marta!’ horen we in de lezing van vandaag. Marta is de enige vrouw in het gezelschap van degenen die zo geroepen worden in de bijbel.[1] Bij Lucas vinden we nog een derde keer een dubbele roep, als Petrus door Jezus aangesproken wordt bij het laatste avondmaal: ‘Simon, Simon, weet dat de satan heeft geëist u allen te ziften als tarwe.’

Wie worden er nog meer op die manier geroepen?

Aan het einde van zijn leven, als Jakob gehoord heeft dat zijn zoon Jozef nog leeft, trekt hij naar Egypte, en in een nachtelijk visioen spreekt God hem aan: ‘Jakob, Jakob!’ En net als Abraham antwoordt Jakob met: ‘Hier ben ik.’ God zegt hem: ‘Ik ben God, de God van uw vader. Gij moet er niet tegenop zien naar Egypte te trekken, want Ik zal daar een groot volk van u maken. Ikzelf zal u naar Egypte vergezellen en Ik zal u ook weer terugbrengen. Jozef zal u de ogen sluiten.’

Als Mozes naar de brandende braamstruik toegaat om dat vreemde verschijnsel te bezien, hoort hij de stem van God: ‘Mozes, Mozes!’ ‘Hier ben ik’, zegt Mozes, en hij zal zijn sandalen van zijn voeten doen.

En dan is er natuurlijk nog Samuël die als klein jongetje ’s nachts in de tempel zijn naam hoort roepen en denkt dat het Eli is. Elke keer rent hij naar Eli en zegt: ‘Hier ben ik. U hebt mij toch geroepen?’ Maar het was Eli niet. Bij de derde keer dringt het tot Eli door dat het de HEER moet zijn die Samuël roept, en als de HEER voor de vierde keer bij Samuël stilstaat en hem roept – deze keer dubbel: ‘Samuël, Samuël!’ – dan antwoordt de jongen: ‘Spreek, uw dienaar luistert.’

Dat laatste zou ook een passend antwoord voor Marta zijn. Haar zus Maria zat aan de voeten van Jezus om naar Hem te luisteren. Marta blijft een ogenblik bij Hem staan om Hem te zeggen wat Hij doen moet. Maar Jezus roept haar – de roeping van Marta. Wat zeg je als Hij je naam zegt, twee keer zelfs, zoals in de grote roepingsverhalen? ‘Hier ben ik’ of ‘Spreek, HEER, uw knecht luistert.’ Een ommekeer van het spreken naar het luisteren, van de vele dingen naar het ene noodzakelijke. En een ommekeer van afwezigheid naar aanwezigheid, een bewust worden van Jezus die in ons huis te gast is en verlangt om onszelf te ontmoeten. ‘Marta, Marta!’ ‘Hier ben ik.’ Ik doe de schoenen van mijn voeten, want als Hij hier is, hier in mijn dagelijkse leven met mijn zusters, met mijn kritiek en mijn irritaties, met mijn drukte om al die kleine dingen die mij van zo groot belang lijken, dan is het heilige grond waar ik sta. Als Hij geen vijf sterren feestmaal hoeft, maar verlangt dat ik aanwezig ben, dan verandert dat de manier waarop ik in mijn huis bezig ben.

Hij roept onze naam aan het begin van ons leven, zoals bij de kleine Samuël die de HEER nog niet kende, maar ook aan het einde, zoals bij Jakob die in hoge ouderdom nog de reis naar Egypte ondernam om Jozef weer te zien. Jakob heeft in zijn hele leven steeds gedacht dat hij met list en slimheid voor zichzelf moest zorgen, al liet God hem al in Bethel zien dat hij niet alleen was. En nu, nu zijn kracht mindert, krijgt hij nogmaals Gods stem te horen die hem nadrukkelijk zegt: ‘Ik laat je niet alleen.’

‘Marta, Marta!’ Als we zo onze naam horen, dan klinkt daar in door: keer je om, stop met waar je mee bezig bent. Doe het mes weg, net als Abraham. Realiseer je dat je God aan het tegenwerken bent, net als Paulus. Of stop met klagen en kritisch kijken naar anderen, net als Marta.

Er klinkt ook een uitnodiging in: kom aanwezig, ren niet weg, maar word wie je bent in Jezus’ ogen.

En er klinkt in door: ‘Luister.’ Hier is Jezus, dichtbij, in je huis, in je hart. Ik kan van alles bedenken wat belangrijk is om te doen, zelfs om voor Hem te doen. Maar het eerste is luisteren: wat verlangt Gij dat ik doen zal? Misschien even helemaal niets, alleen samenzijn. Of misschien een eenpansmaaltijd. Of misschien zorgen voor een gewonde aan de kant van de weg.

‘Spreek, Heer, ik wil ten diepste niet anders dan luisteren.’

 

[1] Jos de Heer, Commentaar op Lucas – deel 2, p. 292v

7e zondag van Pasen C, 1 juni 2025

‘… dat zij allen één mogen zijn.’

Hoe doen we dat? Gisteren, in de lezing uit Rom 12, gaf Paulus daar al richtlijnen voor:

Bemint elkander hartelijk met zusterlijke genegenheid.

Acht anderen hoger dan uzelf.

Benedictus neemt dat op in zijn Regel in RB 72: ‘zij moeten wedijveren in respect voor elkaar’. De anderen hoger achten dan jezelf, dat betekent niet jezelf buiten de gemeenschap sluiten. Zo van: ik ben niets waard, de anderen kunnen het allemaal beter. Het betekent wel: weten hoezeer we elkaar nodig hebben, blij zijn om de gaven van de ander en ze kunnen ontvangen, en vrij zijn om je eigen gaven te delen, zonder je daarmee te verheffen boven de ander. De ander hoger achten dan jezelf, dat gebeurt wanneer je je minder bewust wordt van jezelf en oog krijgt voor de schoonheid van de ander.

Maar dan zegt Paulus – of liever, de Willibrordvertaling – even verderop:

‘Schikt u zonder hooghartigheid in de omgang met gewone mensen.’

Daar struikelde ik over. Misschien kun je het anders beluisteren, maar ik vind het erg hooghartig klinken. Het lijkt alsof Paulus veronderstelt dat hij en wij niet bij de gewone mensen horen.

De Statenvertaling zegt het anders: ‘Tracht niet naar de hoge dingen, maar voegt u tot de nederige.’ En als ik een poging doe tot letterlijke vertaling, dan krijg je:

‘Zint niet op hoge dingen, maar laat u meetrekken naar de nederige dingen’; of ‘laat u meetrekken naar de nederige mensen.’

Richt je verlangen niet naar boven, niet naar een hogere plaats, naar een betere positie, naar belangrijke en interessante contacten, naar meer bezit en aanzien. Maar laat je meetrekken naar de nederige dingen of de nederige mensen. Grammaticaal gezien is het allebei mogelijk, maar omdat Paulus het hier steeds over de onderlinge relatie heeft, gaat het hier misschien voor hem ook vooral over mensen: mensen die geen hoge positie hebben, die niet veel betekenen en waar je snel aan voorbij zou lopen. Maar laat je meetrekken, zegt Paulus dan. Meetrekken door Wie? Wie anders dan Jezus die zich niet heeft willen vastklampen aan de gelijkheid met God, maar mens is willen worden en zich vernederd heeft. Als we in deze dagen wachten op de Geest, kunnen we verwachten dat Hij ons in die richting zal blazen: naar beneden.

Laat je meetrekken naar de nederigen, naar de eenvoudige en onaanzienlijke mensen en dingen, want daar vinden we Christus. Hoe doe je dat? Het kan al door gewoon de afwas te doen.

Eén van de gedichten van Judith Herzberg gaat daarover. Het heet ‘Afwasmachine’ en het is opgedragen aan haar bestek:


Adieu, messen en vorken, ik was jullie nooit meer af.
Het is uit tussen ons. Geen toegewijd leuteren meer
tussen zachte doeken, ik stop jullie als lastige kindertjes
in een crèche, ik ben blij dat ik jullie heb,
o, ik zou jullie niet willen missen! maar nooit
meer zullen jullie als bekenden door mijn handen gaan.
Handenbindertjes! voortaan zijn jullie vaat.
Hoor eens, we moeten redelijk zijn, het gaat niet aan
die conversaties na het ontbijt, hoe was de pap,
maakte het ei erg vlekkerig, is er niet al te hard
op je gebeten en was de rabarber verfrissend?

En het douwderideine lepeltje mijn deukje mijn
klein fijn mongooltje, moet jij ook door de molen?

O grote opscheplepel worden je kinderen nu voortaan
zonder aanzien des persoons door het water geslagen?

Wij moeten niet kinderachtig zijn. Warme sopjes
hebben hun tijd gehad. De wereld eist ons op
voor gewichtiger zaken. Mijn persoonlijkheid
bijvoorbeeld, moet nog ontplooid. Dat
kan natuurlijk niet met jullie,  of met de kopjes.

De wereld eist ons op voor gewichtiger zaken. Maar om de Geest te ontvangen, om je te laten meetrekken door Christus, is eenvoudigweg samen de afwas doen nog niet zo gek.

Moge Hij ons leren in eenvoud te leven, in eerbied voor elkaar en voor de nederige dingen.

Load More